Hvar á barnið að búa? Er barni fyrir bestu að einungis annað foreldri fái réttarstöðu lögheimilisforeldris?

Abstract

Fjölskyldan er grunneining íslensks samfélags. Hún er félagslegt fyrirbæri sem allir einstaklingar tilheyra á einn eða annan hátt. Hugtakið hefur verið skilgreint á ýmsan hátt. Oft er miðað við að fjölskylda eru þeir einstaklingar sem búa saman en hinsvegar verður að hafa í huga að hugtakið er margþætt og síbreytilegt. Með breyttum samfélagsháttum hafa aðrar fjölskyldugerðir en hin hefðbundna kjarnafjölskylda komið fram og því sjáum við í dag hinar ýmsu myndir af þessu félagslega fyrirbæri. Á seinustu árum hefur verið ör þróun í barnarétti til að endurspegla þær aðstæður sem upp koma á rauntíma. Mæður hafa leitað í auknum mæli á vinnumarkað og á sama tíma hafa feður í auknum mæli sóst í að umgangast börn sín eftir sambúðarslit. Hefur þróun þessi kallað á talsverðar breytingar á norrænni löggjöf. Með hliðsjón af framangreindri þróun hefur sameiginleg forsjá orðið að meginreglu í barnarétti. Má þó ekki rugla þeim réttindum er fylgja sameiginlegri forsjá við þau réttindi sem felast í umgengni við barn eða lögheimilis þess. Til nánari útskýringa á hugtökum þessum vísa ég til 2. kafla. Markmið þessarar ritgerðar er að fara yfir þau atriði sem tengjast búsetu barna á Íslandi og fara yfir þau réttindi sem lögheimilisforeldri öðlast við skráningu lögheimilis barns hjá sér. Einnig verður leitað eftir því að svara hvort að breytingarnar sem hafa orðið á seinustu árum séu í samræmi við þróun í öðrum ríkjum. Ásamt því að skoða hvort að þörf sé á enn frekari breytingum hér á landi. Að lokum hvort að það sé barni fyrir bestu sbr. 2. mgr. 1. gr.barnalaga nr. 76/2003 (hér eftir barnalög eða bl.) að einungis annað foreldri fær réttarstöðu lögheimilisforeldris en annað ekki. Í öðrum kafla verður farið yfir nokkur undirstöðuatriði í barnarétti sem mikilvægt er að hafa í huga við lestur þessarar ritgerðar . Í þriðja kafla verður tekin almenn umfjöllun um ákvörðun lögheimilis og farið yfir hvaða úrræði eru í boði ef samlyndi er ekki á milli foreldra um hvar eigi að skrá lögheimili barnsins. Í fjórða kafla verður farið yfir þann lagalega aðstöðumun sem myndast á milli foreldara sem hafa sameiginlega forsjá yfir barni við lögheimilisskráningu hjá öðru þeirra. Í fimmta kafla verður því næst farið yfir norrænan rétt og verður hann borin saman við núgildandi íslenskan barnarétt. Í sjötta kafla verður svo rakin rök með og á móti núgildandi kerfi hér á landi og hvort að breytinga sé þörf.