Áhrif bankahruns og kjaraskerðingar á snemmtekinn ellilífeyri

Abstract

Í þessari ritgerð er fjallað um þau mögulegu áhrif sem bankahrunið árið 2008 og kjaraskerðingar hafa haft á snemmtekinn ellilífeyri. Leitast er við að meta hvort sjóðfélagar séu frekar tilbúnir til að taka á sig skerðingu til frambúðar á lífeyrisréttindin sín eftir hrun.Fjallað er um lífeyrissjóði landsins, lög og samþykktir er varða töku ellilífeyris og eftirlit innan lífeyrissjóðanna. Skoðaður er hliðstæður ellilífeyrir á Norðurlöndunum, hver réttur er þar til snemmtöku og hvort heimskreppan hafi haft áhrif á snemmtekinn ellilífeyri í þeim löndum. Farið er í ellilífeyriskerfið hér á landi, þ.e. nokkra stærstu aðilana sem greiða út ellilífeyri. Fjallað verður um heimild til töku ellilífeyris hjá sex stærstu lífeyrissjóðunum innan Greiðslustofu lífeyrissjóða, sem greiðir út lífeyri fyrir tólf lífeyrissjóði. Réttur til töku ellilífeyris hjá Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins, sem er stærsti lífeyrissjóður landsins, verður skoðaður ásamt því að Tryggingastofnun ríkisins verður stuttlega tekin fyrir. Efnahagskreppan sem hófst árið 2008 verður skoðuð, hver áhrif bankahrunsins sama ár hafa verið á lífeyrissjóði landsins og hvað lífeyrissjóðirnir hafa lært af því. Atvinnuleysi eftir hrun og áhrif tekjubreytinga á vinnuframboð er einnig tekið fyrir.Síðari hluti ritgerðarinnar felur í sér rannsókn höfundar á því hvort bankahrunið og kjaraskerðingar hafi haft áhrif á ákvörðun fólks um að fara fyrr á ellilífeyri. Rannsóknin er gerð í þeim tilgangi að komast að því hvort einstaklingar sem greitt hafa í lífeyrissjóði séu frekar tilbúnir til að taka á sig skerðingu lífeyrisréttinda til frambúðar eftir hrun eða hvort engin breyting hafi orðið og fólk sé ákveðið í að vinna lengur og safna upp réttindum sínum. Notast er við marktektarprófið Mann-Whitney U til að sjá hvort marktækur munur sé á milli áranna fyrir og eftir hrun. Að auki er skoðaður fjöldi einstaklinga sem tók út séreignarsparnað sinn og athugað hvort aukning hafi orðið þar á eftir hrun.Niðurstaða rannsóknar er sú að bankahrunið á Íslandi hefur ekki haft áhrif á snemmtekinn ellilífeyri. Einstaklingar eru ekki að fara fyrr á ellilífeyri eftir hrunið en fyrir það. Lítil aukning var eftir hrun hjá flestum af sjóðunum en frekar má áætla að hún orsakist af tilviljun.