Frumleiki og eftirlíking á 16. - 18. öld

Abstract

Á dögum Giorgio Vasari var ekki eftirlíking ekki álitin andstaða frumleika eðanýjungar, þvert á móti þótti eftirlíking reyna á hugvit og sköpunargáfu listamanna við aðtaka fyrirmyndum sínum fram. Rafael er dæmi um málara sem komst il hæstu metorða meðþví að líkja eftir því fegursta í fari fyrirmynda sinna, en í æviskrám Vasari er enginminnkun fólgin í eftirlíkingu engin minnkun, og það að stela uppúr verkum annara var ekkilagt er mönnum til lasts.Myndlistarmenn fengust ekki við að skálda upp ný viðfangsefni en notuðust viðþekktar sögur, og studdust þá við fyrri útfærslur annara listamanna á sama myndefni. Eflistamaður brá frá vananum varðandi myndskipan eða bætti inn nýjum fígúrum var talaðum það sem “uppfinningar” hans. Hæfileikinn til uppfinningar þótti nauðsynlegur viðútfærslu á sögum í myndrænt form. Á fyrri hluta sautjándu aldar var málarinn Dominichinosakaður um hugmyndastuld við gerð altaristöflu, en hann hafði stuðst við “uppfinningu”kennara síns. Þetta mál vakti mikla athygli á sínum tíma og viðbrögðin við því gefa glöggamynd af viðhorfum manna til eftirlíkinga, og uppfinningu.Endurreisnarmenn tóku hugmyndir um innblástur í arf frá grískrómverskri fornöld,og litu svo á að menn væru mis náttúraðir til skáldskapar og lista. Deilt var um að hvemiklu leyti hæfileikar væru meðfæddir eða áunnir. Stíll listamanna var að einhverju leytitalinn endurspegla náttúru þeirra, og með aukinni samkeppni og sölu listar á almennummarkaði varð stíll stöðugt mikilvægari. Listamenn sáu sér hag í því að koma sér uppaukennilegum og eftirsóttum stíl, og fara í auknum mæli að kynna til sögunnar ýmsarnýjungar til að vekja athygli á sjálfum sér.Um miðja átjándu öld átti sér stað viðhorfsbreyting gagnvart eftirlíkingu í listum,fyrst í Bretland og svo víðar í Evrópu. Eftirlíking þótti hamla frekari þróun lista, ogfrumleikahugtakið festir sig í sessi. Í stað þess að reiða sig á göfug fordæmi lögðu skáld oglistamenn traust sitt á innblástur og andagift. Ímyndunarafl og hugarflug urðu lærðumhæfileikum mikilvægari, og akademísk ögun mátti sín lítils gagnvart snilligáfu. Menn lituekki síst til verka Shakespeare sem gengu í berhögg við helstu reglur og hefðirskáldskaparlistarinnar. Hið meinta menntunarleysi hans þótti sönnun þess að snilligáfa værimeðfædd, og frumleiki var hennar helsta einkenni.William Duff, Alexander Gerard og Edward Young eru meðal Breta sem hampaShakespeare og snilligáfu, og í Þýskalandi ganga Gottfried Herder og liðsmenn Sturm undDrang hreyfingarinnar enn lengra við að lofa snilligáfu á kostnað akademísks lærdóms,.Árið 1789 skrifar svo Immanuel Kant grein í um snilligáfu í bókinni Gagnrýnidómgreindar, sem innlegg í þessa umræðu.