Athugun á úrvalsstyrkleika og erfðaframförum í einstökum eiginleikum í íslenskri hrossarækt

Abstract

Í ræktunarmarkmiði íslenskra hrossa er lögð áhersla á ræktun sterkbyggðra, viljugraog geðgóðra alhliðahrossa sem henta bæði börnum og fullorðnum jafnt í keppni semfrístundaiðju. Úrvalsmarkið er nánar skilgreint sem eiginleikar dómstigans semdæmdir eru á kynbótasýningum. Í dag eru metin 17 atriði; átta atriði tilheyrasköpulagi (höfuð; háls, herðar og bógar; bak og lend; samræmi; fótagerð; réttleiki;hófar og prúðleiki) og níu tilheyra hæfileikum (hægt tölt; tölt; brokk; skeið; hægtstökk; stökk; vilji og geðslag; fegurð í reið og fet). Hver eiginleiki hefur sinnvægistuðul sem er eins konar hagfræðilegur mælikvarði á verðmæti eða mikilvægihans. Við úrval íslenskra kynbótahrossa er notast við kynbótaeinkunn sem byggir ákynbótadómum og uppröðun hrossa miðast við kynbótagildi heildareinkunnarsköpulags og hæfileika. BLUP (e. best linear unbiased prediction) aðferðin er notuðvið útreikninga á kynbótamatinu og niðurstöður útreikninga eru aðgengilegaralmenningi inn á vefsíðunni www.worldfengur.com.Úrvalsstig íslenskra stóðhesta eru þrjú: fyrsta stigið er ákvörðunin um hvort ungfoliverði geltur eða ekki, annað stigið er eftir einstaklingsdóm stóðhestsins og þriðja ereftir einstaklingsdóm 15-30 afkvæma. Hryssur eru valdar eftir ætterni og/eðaeinstaklingsdóm. Úrval er forsenda kynbótastarfs og erfðaframfara ogúrvalsstyrkleikinn er í raun beinn mælikvarði á virkni kynbótastarfsins. Markmiðverkefnisins var að kanna úrvalsstyrkleika og erfðaframfarir á árunum 1990-2010 íþeim eiginleikum íslenska hestsins sem skilgreina ræktunarmarkmiðið og meta hversuvel ræktendur fylgja í raun hinu opinbera ræktunarmarkmiði. Ættliðabilkynbótahrossa á tímabilinu var einnig kannað. Þessi atriði hafa áður verið könnuð enlítið hefur þó verið birt opinberlega um niðurstöður. Við úrvinnslu rannsóknarinnarvar notað kynbótamat hrossa fæddum á Íslandi á tímabilinu 1990-2010, alls 237251einstaklingar. Forrit frá Þorvaldi Árnasyni voru notuð til útreikninga áerfðaframförum, úrvalsstyrkleika og ættliðabili.Ættliðabil stóðhesta í íslenska hrossastofninum er að meðaltali 7,6 ár og hryssna 12,4ár. Ættliðabil hryssna hefur lengst á tímabilinu en ættliðabil stóðhesta hefur styst.Úrvalsstyrkleiki heildareinkunnar sköpulags og hæfileika hefur aukist um 5% ífeðraliðum á tímabilinu og tvöfaldast í mæðraliðum. Úrvalsstyrkleikinn er þó margfaltmeiri hjá stóðhestum en hjá hryssum í öllum metnum eiginleikum nema feti(úrvalsstyrkleiki heildareinkunnar er 12,5 stig að meðaltali hjá stóðhestum en 2,7 stighjá hryssum). Staðlaður úrvalsstyrkleiki sýnir fram á afturför í hlutfalli valinnaforeldra frá því um aldamótin. Hlutfall valinna stóðhesta fyrir heildareinkunn hefurhækkað úr 5% í 20% á síðustu 10 árum og hlutfall valinna hryssna fyrir samaeiginleika hefur hækkað úr 65% í 80% á sama tíma.Ljóst er á niðurstöðum að í flestum tilvikum hefur vægi eiginleikanna mikið um þaðað segja hversu stíft er valið fyrir þeim (valið stífast fyrir hálsi, herðum og bógum;samræmi; tölti; fegurð í reið; vilja og geðslagi) og því má álykta að ræktendur séu ígrunninn að fylgja ræktunarmarkmiðinu.Árlegar erfðaframfarir eru í samræmi við úrvalsstyrkleika hvers eiginleika, þ.e. mestarerfðaframfarir eru þar sem úrvalsstyrkleikinn er mestur. Erfðaframfarirnar íheildareinkunn sköpulags og hæfileika eru um 1,1 staðalfrávik staðlaðrarkynbótaeinkunnar síðustu tvo áratugina. Erfðaframfarirnar eru að mestu leytitilkomnar vegna úrvals stóðhesta. Brýna þarf fyrir ræktendum að framkvæma stífaraúrval gagnvart hryssum. Vaxandi hlutfall sýndra hryssna gefur tilefni til stífara úrvalssem myndi leiða til aukinna erfðaframfara. Afturför í valhlutfalli gefur einnig rými tilstífara úrvals, sérstaklega hvað varðar stóðhestana. Við úrval þarf þó alltaf að takamið af erfðabreytileikanum og passa að hann tapist ekki úr stofninum og huga aðstærð virkrar stofnstærðar. Nauðsynlegt er að viðhalda skynsamlegum fjöldakynbótagripa. Einnig þarf að fylgjast með þróun ættliðabils stóðhesta með tilliti tilöryggi úrvalsins og fræða ræktendur um mikilvægi þess að skipta eldriræktunarhryssum fyrr út fyrir yngri hryssur með hærra kynbótamat til að styttaættliðabil hryssna og auka erfðaframfarir.