Meginreglan um hraða málsmeðferð og áhrif hennar við meðferð einkamála

Abstract

Í ritgerð þessari verður fjallað um meginregluna um málshraða við meðferð einkamáls. Meginreglur einkamálaréttarfars eru þær grunnreglur sem skipta sköpum við rekstur einkamála. Reglan um hraða málsmeðferð er bæði meginregla í einkamálaréttarfari og sakamálaréttarfari. Í henni felst að meðferð máls eigi að ganga eins hratt fyrir sig og atvik leyfa. Reglan er lögfest í 1. mgr. 70. gr. stjórnarskrá íslenska lýðveldisins nr. 33/1944 (hér eftir skammstafað stjskr.) og 1. mgr. 6. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu sem var veitt lagagildi á Íslandi með lögum nr. 42/1994 (hér eftir skammstafað MSE). Aðildaríkjum mannréttindasáttmálans ber að virða regluna. Meginreglan um hraða málsmeðferð kemur ekki fram berum orðum í lögum um meðferð einkamála nr. 91/199 (hér eftir skammstafað eml.) Þó má hæglega ráða hana af ýmsum ákvæðum lagabálksins, sem hafa verið samin með hana að leiðarljósi. Henni verður því hvorki breytt né hún afnumin með réttlægri heimildum. Í ritgerðinni verður skoðað hvert gildi og inntak meginreglunnar um hraða málsmeðferð er við meðferð einkamáls og hverjar afleiðingar þess séu ef henni er ekki fylgt eftir. Með þetta fyrir augum verða skoðuð dómafordæmi Mannréttindadómstóls Evrópu, íslensk lög og dómafordæmi Hæstarréttar. Efnistök eru þannig að fyrst verður farið stuttlega yfir meginreglur einkamála, en síðan fjallað um ákvæði stjskr. og MSE um réttláta málsmeðferð fyrir dómi. Næst verða skoðuð þau ákvæði eml. þar sem fjallað er um hraða málsmeðferð, en auk þess sú dómaframkvæmd Hæstaréttar þar sem tekist hefur verið á um regluna. Loks verða skoðuð ákvæði í öðrum lagabálkum en eml. sem eru undir áhrifum frá meginreglunni um hraða málsmeðferð.