en English is Íslenska

Thesis (Master's)

University of Iceland > Félagsvísindasvið > Meistaraprófsritgerðir - Félagsvísindasvið >

Please use this identifier to cite or link to this item: https://hdl.handle.net/1946/13599

Title: 
  • Title is in Icelandic Oft má satt kyrrt liggja. Vítaleysi sannra ærumeiðinga, einkum með tilliti til fjölmiðla
Degree: 
  • Master's
Abstract: 
  • Abstract is in Icelandic

    Meginreglan um vítaleysi sannra ummæla, exceptio veritatis, og undantekningar frá henni, einkum hvað varðar fjölmiðla, er meginviðfangsefni ritgerðarinnar. Rýnt er í grundvöll, inntak og beitingu reglunnar sem og mikla þýðingu hennar fyrir fjölmiðla. Ýmis atriði sem snerta fjölmiðla, ábyrgð þeirra og þátttöku í opinberri umræðu eru tekin til sérstakrar skoðunar. Þá er sjónum beint að rökum gegn reglunni og hvenær satt skuli kyrrt liggja að lögum. Áhersla er lögð á hvernig þau tilvik horfa við fjölmiðlum en um það verður einkum að líta til þess hvort vegi þyngra á vogarskálunum, tjáningarfrelsi fjölmiðla og réttur almennings til upplýsinga eða æru- og einkalífsvernd fólks gagnvart því sem þó er satt.
    Efnið fellur fyrst og fremst innan sviðs fjölmiðlaréttar, þeirrar fræðigreinar lögfræðinnar sem fjallar um réttarreglur og réttarheimildir sem með einhverjum hætti varða stöðu og starfsemi fjölmiðla sem og réttarumhverfi það sem þeir búa við. Þetta réttarsvið er um margt sundurleitt og skarast við ýmsar aðrar greinar lögfræðinnar. Þarf þess vegna ekki að koma á óvart að viðfangsefnið hér snertir fleiri réttarsvið en fjölmiðlaréttinn, nefnilega stjórnskipunarrétt (tjáningarfrelsi og friðhelgi einkalífs), refsirétt (meiðyrði o.fl.) og persónurétt (æru- og einkalífsvernd). Að auki er fæti stigið inn á svið heimspeki í tengslum við tjáningarfrelsi og sannleika og skyggnst inn í heim fjölmiðla- og félagsfræði þegar kemur að fjölmiðlunum sjálfum.
    Leitast er við að draga upp skýra mynd af viðfangsefninu og gera grein fyrir öllum helstu atriðum þess með því að gaumgæfa íslenska löggjöf og réttarframkvæmd. Áherslan er að mestu á gildandi rétt en litið er til eldri réttar eftir því sem tilefni er til. Hvað varðar réttarframkvæmd er, eins og gefur að skilja, fyrst og fremst horft til dóma Hæstaréttar Íslands. Þar sem framkvæmd fyrir honum sleppir er leitað fanga í framkvæmd héraðsdóma landsins með hefðbundnum fyrirvara um fordæmisgildi úrlausna þeirra. Þegar þess gerist þörf er litið til danskra dómsúrlausna til hliðsjónar og allnokkuð er stuðst við dóma mannréttindadómstóls Evrópu enda eru áhrif þeirra að íslenskum rétti veruleg. Mikið er byggt á íslenskum fræðaskrifum um viðfangsefnið, sem þó eru að töluverðu leyti fremur almenns eðlis og nokkuð komin til ára sinna. Að auki er litið til fræðaskrifa erlendra höfunda um ýmis efni og er það eðli máls samkvæmt fyrst og fremst þegar vikið er að rétti annarra þjóða.
    Áður en exceptio veritatis og frávikum frá reglunni eru gerð skil er í 2. kafla vikið að fjölmiðlum og ýmislegu er þá varðar. Næst er, í 3. og 4. kafla, fjallað um hin stjórnarskrárvörðu réttindi sem koma til skoðunar, nánar tiltekið tjáningarfrelsið og takmarkanir á því annars vegar og æruvernd og ærumeiðingar hins vegar. Er þessi umfjöllun nauðsynleg til að skjóta stoðum undir meginviðfangsefnið sem leggur undir sig næstu tvo kafla þar á eftir.
    Í 5. kafla er meginreglan um exceptio veritatis tekin til athugunar og hún skoðuð ofan í kjölinn, sér í lagi með tilliti til fjölmiðla. Grundvöllur og bakgrunnur reglunnar er gaumgæfður og rök að baki henni reifuð. Þá er sönnun ummæla tekin til skoðunar og hugað að þeim greinarmun sem gerður er á gildisdómum og staðhæfingum um staðreyndir. Litið er til erlends réttar áður en hugað er að nokkrum atriðum er að fjölmiðlum snúa. Í 6. kafla er fjallað um frávik frá meginreglunni og þýðingu þeirra fyrir fjölmiðla. Fyrst eru helstu rök gegn reglunni reifuð og því næst er sjónum beint að frávikum frá henni að íslenskum rétti. Að endingu eru nokkur atriði varðandi frávikin og fjölmiðla gaumgæfð. Eru þar fyrirferðamikil sjónarmið um rýmkað tjáningarfrelsi og þýðingu þeirra í samhenginu.
    Að öllu þessu frágengnu eru niðurstöður og ályktanir um efnið dregnar saman í 7. kafla. Þar imprar höfundur einnig á nokkrum atriðum er efnið varða og setur fram hugleiðingar og athugasemdir sem því tengjast.
    Umfjöllunin miðast við lög og rétt í lok árs 2012.

Accepted: 
  • Jan 7, 2013
URI: 
  • http://hdl.handle.net/1946/13599


Files in This Item:
Filename Size VisibilityDescriptionFormat 
Skúli Á Sigurðsson_ritgerð.pdf1.31 MBOpenHeildartextiPDFView/Open