Réttur og réttarvernd erlendra fjárfesta á grundvelli alþjóðlegra fjárfestingasamninga

Abstract

Mikilvægi alþjóðlegs fjárfestingaréttar færist sífellt í aukana en nú á dögum keppast ríki við að laða til sín erlenda fjárfestingu sem almennt er viðurkennt að hafi mikil og jákvæð áhrif á efnahagsþróun ríkja. Í þessari viðleitni sinni og til að tryggja vernd þegna sinna á erlendri grund hafa mörg ríki gert fjárfestingasamninga sín á milli og við einstaka fjárfesta í tengslum við ákveðnar fjárfestingar. Markmið þessarar ritgerðar er að gera grein fyrir alþjóðlegum fjárfestingasamningum og er megináhersla lögð á að kanna hvaða réttindi fjárfestar öðlist á grundvelli þeirra og það hvernig þeir geti leitað réttar síns samkvæmt þeim. Einnig er fjallað um þróun alþjóðlegs fjárfestingaréttar á undanförnum áratugum og áhrif tilkomu ICSID kerfisins á réttarvernd erlendra fjárfesta.Í 1. kafla ritgerðarinnar er gerð grein fyrir því hvaða eignir geti talist til fjárfestinga og hverjir geti byggt rétt á alþjóðlegum fjárfestingasamningum sem erlendir fjárfestar. Því næst er fjallað um lagaumhverfi alþjóðlegra fjárfestinga í 2. kafla, er þar meðal annars greint frá fjölþjóðlegum samningum sem innihalda ákvæði um fjárfestingar, tvíhliða fjárfestingasamningum á milli ríkja og samningum á milli ríkja og einstakra fjárfesta. Í 3. kafla er síðan fjallað um þau réttindi sem fjárfestar kunna að öðlast á grundvelli alþjóðlegra fjárfestingasamninga. Leitast er við að svara því hvenær stofnist til þeirra réttinda sem samningarnir kveða á um og er sjónum beint að helstu efnisréttindum sem samningarnir kveða á um. Þeim úrræðum sem fjárfestar hafa til að leita réttar síns eru síðan gerð skil í 4. kafla. Þar er fjallað um möguleika fjárfesta til að höfða mál fyrir dómstólum móttökuríkisins og innlendum dómstólum annarra ríkja. Einnig er rætt um alþjóðlega gerðardóma og sáttamiðlun og stuttlega vikið að nokkrum alþjóðlegum gerðardómsstofnunum. Mesta umfjöllun fær þó ICSID stofnunin en meðal annars er gerð grein fyrir skipulagi hennar og lögsögu, málsmeðferð fyrir ICSID gerðardómum, mögulegum málalyktum og fullnustu dóma. Helstu álitaefni og niðurstöður eru svo dregnar saman í lok ritgerðarinnar.Meginniðurstöður ritgerðarinnar eru þær að með fjárfestingasamningum er fjárfestum skapað stöðugra lagaumhverfi og þeim veitt ýmis réttindi sem auka vernd fjárfestinga þeirra. Ein mikilverðustu réttindi fjárfesta samkvæmt fjárfestingasamningum felast þó líklega í réttinum til að höfða mál fyrir alþjóðlegum gerðardómum með beinum hætti. Vegna hins mikla regluverks sem einkennir ICSID kerfið, og er fjárfestum mjög hagstætt, er réttarvernd erlendra fjárfesta nú orðin mun meiri en áður var. Má draga þá ályktun að með tilkomu ICSID kerfisins geti erlendir fjárfestar tryggt fjárfestingum sínum nokkuð öruggt skjól, ef kveðið er á um notkun þess í fjárfestingasamningi við viðkomandi móttökuríki. Að sama skapi eru ríki farin að veita ríkisborgurum annarra ríkja meiri réttindi en áður tíðkaðist, mögulega í von um að laða að erlenda fjárfestingu í auknum mæli.