Kúnst eða kunnátta? Um frásagnarfræðilegt hlutverk galdurs

Abstract

Fornaldarsögur Norðurlanda, sem voru ritaðar á Íslandi á 13. og 14. öld, fjalla um hetjur og fornkonunga, einkum í Skandinavíu, fyrir landnám Íslands. Vegna fjarlægðar í tíma og rúmi er sú fortíð sem frá er sagt sveipuð þoku og dulúðin liggur aldrei langt undan. Yfirnáttúrlegar verur á borð við tröll og dverga koma þar víða við sögu, og meira fer fyrir fjölkunnugu fólki og vættum en í sögum sem eiga sér stað á Íslandi og liggja nær ritunartíma sagnanna. Í sögunum er getið um ýmis konar galdur og óhætt er að segja að hugmyndum ægi þar saman; allt eru þetta þó hugmyndir sem fólk, þ.e. höfundar sagnanna og áheyrendur, höfðu um fortíðina.Þótt sögurnar geti í vissum tilvikum endurspeglað fortíðina, bæði efnislega og hugmyndafræðilega, eru þær fyrst og fremst bókmenntir. Vegna þessa er nauð-synlegt að skoða hugmyndir um galdur út frá hlutverki þeirra innan textans og í hvaða tilgangi höfundar sagnanna grípa til þeirra. Í fyrirlestrinum verður litið á hug-myndir um helstu tegundir galdurs innan fornaldarsagna, þær flokk¬aðar og skoðaðar með aðferðum frásagnarfræði. Rannsóknin kemur til með að varpa ljósi á takmarkað heimildagildi bókmenntanna, þar sem yfirleitt er gripið til galdurs í þágu framvindunnar.