„Þótti lang-mest varið í að kunna hana af öllum málum.“ Viðhorf Íslendinga til Frakka og frönsku 1870–1920

Abstract

Í ritgerðinn er fjallað um þróun viðhorfa Íslendinga til Frakka á tímabilinu 1870–1920, svo og stöðu frönsku á Íslandi á sama tíma. Gerð er grein fyrir hvernig viðhorf til frönsku þjóðarinnar og frönsku tóku breytingum innan tímabilsins. Á sama tíma og mikil virðing var borin fyrir franskri menningu og tungu á Íslandi, einkum meðal efri stétta, mátti greina mjög neikvæð viðhorf til Frakka meðal Íslendinga. Tengdust slík viðhorf óánægju með fiskveiðar Frakka á Íslandsmiðum á seinni hluta 19. aldar. Um og upp úr aldamótunum 1900 fór að gæta jákvæðari viðhorfa, m.a. vegna breyttrar sóknar annarra erlendra þjóða á Íslandsmið og samdráttar í veiðum Frakka. Einnig komu til ný umsvif Frakka á Íslandi, s.s. rekstur frönsku spítalanna þriggja í þágu franskra sjómanna og starfsemi kaþólskra trúfélaga sem gerðu út spítalaskip og veittu frönskum sjómönnum andlega þjónustu og læknisaðstoð. Í starfsemi þessara aðila endurspegluðust átök ríkis og kirkju í Frakklandi en Íslendingar nutu góðs af. Eftir að Ísland öðlaðist heimastjórn 1904 fóru Frakkar að sýna Íslandi talsverðan áhuga. Þeir sendu fyrst erlendra ríkja franskan sendiræðismann til Íslands 1908. Árið 1911 buðu þeir fram franskan sendikennara til Háskóla Íslands og sama ár áttu þeir þátt í stofnun Alliance française í Reykjavík, hvort tveggja tengt utanríkis-stefnu franskra stjórnvalda sem unnu að útbreiðslu franskrar tungu og menningar í heiminum. Staða frönsku á Íslandi var almennt veik á tímabilinu en ýmsir embættis- og menntamenn lögðu sig þó eftir að öðlast færni málinu. Svokölluð „ný mál“, þ.e. enska, franska og þýska, voru með reglugerð fyrir Lærða skólann frá1877 gerð að skyldunámsgreinum en enska og franska höfðu áður verið valgreinar. Skyldi franska nú kennd öll skólaárin sex. Í rökstuðningi fyrir sterkri stöðu frönsku var vísað til nauðsynjar þess að íslenskir embættismenn gætu notað frönsku í samskiptum við Frakka vegna veiðanna við Ísland. Reglugerðin var umdeild, ekki síst vegna sterkrar stöðu frönsku og rýrs hlutar þýsku. Eftir reglugerðarbreytingu 1883 varð viðsnúningur á stöðu frönsku og þýsku í Lærða skólanum. Var franska þá aðeins kennd síðustu tvö námsárin. Með gildistöku nýrrar reglugerðar fyrir Reykjavíkurskóla 1904 fékk enska mest vægi „nýju málanna“ en hlutur frönsku minnkaði enn. Aðrir almennir skólar buðu ekki upp á nám í frönsku nema Landakotsskóli.