Lögmæti verðtryggðra lána

Abstract

Samantekt þessi fjallar um þann óboðna gest, sem kom hingað til lands með hernámsliði Breta árið 1940. Gestinum var í fyrstu gefið nafnið Dýrtíð, en hlaut síðar nafngiftina verðbólga. Baráttan við gestinn hefur staðið sleitulaust síðan hann lét fyrst á sér kræla og leitast höfundur við að rekja þá baráttu og lýsa hvaða vopnum stjórnvöld hafa beitt og einkum beina sjónum sínum að verðtryggingunni, sem gripið var til í þessari baráttu með Ólafslögum árið 1979. Raktar verða þær lagasetningar sem fylgdu í kjölfar Ólafslaga og jafnframt farið yfir dóma Hæstaréttardóma, sem fallið hafa í málum vegna verðtrygginga bæði vegna tengingar við ýmsar vísitölur, svo og vegna tengingar við erlenda gjaldmiðla.Í fyrsta kafla, Inngangi, er í örstuttu máli leitast við rekja hagsögu landsins, baráttuna við verðbólguna og til hvaða úrræða stjórnvöld hafa gripið til í þeirri baráttu. Í öðrum kafla er grundvallarreglum samningaréttar og samningsfrelsinu gefinn gaumur. Jafnframt verður farið yfir helstu heimildir löggjafans til takmörkunar í þeim efnum. Í þriðja kafla verður leitast við að skýra hugtakið verðtrygging, en þrátt fyrir að hugtakið komi víða við hefur verðtrygging aldrei verið efnislega skilgreind í löggjöf hér á landi. Í því skyni verður notast við viðurkenndar aðferðir lögfræðinnar. Fjórði kafli fjallar um núgildandi löggjöf hér á landi. Þá verður sérstaklega vikið að því hvort að reglur nr. 492/2001 um verðtryggingu láns- og sparifjár skorti lagastoð í ljósi VI. kafla laga um vexti og verðtryggingu nr. 38/2001. Í fimmta kafla er farið yfir megindrætti í dómaframkvæmd Hæstaréttar við túlkun á því hvort að lánsskuldbindingar aðila eru í eðli sínu lán eða leiga. Í því sambandi verður farið yfir löggjöf eignaleigu hér á landi og álitaefni tengd henni. Í sjötta kafla er vikið að helstu atriðum sem Hæstiréttur lítur til við mat á því hvort að lán teljist vera í erlendri mynt eða í íslenskum krónum bundið við gengi erlendra gjaldmiðla. Eins og komið verður að síðar, leggja lög nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu blátt bann við því að verðtryggja lánsskuldbindingar í íslenskum krónum við gengi erlendra gjaldmiðla. Í sjöunda kafla er fjallað um áhrif og tengsl EES-samningsins við íslenskan rétt. Einnig er svigrúm löggjafar hér á landi, í tengslum innleiðingu gerða Evrópusambandsins, skoðað í þaula. Í lok kaflans verður farið yfir helstu niðurstöður. Í áttunda kafla eru grundvallarhugtök neytendalánalöggjafarinnar skilgreind, s.s. heildarlántölukostnaður og árleg hlutfallstala kostnaðar. Í lok kaflans verður farið yfir helstu niðurstöður.Í níunda kafla er komið að meginefni þessarar ritgerðar, leitast verður við að svara hvort að framkvæmd verðtryggingar hér á landi sé í samræmi við ákvæði um neytendavernd EES-samningsins og tilskipunar 2008/48/EBE um neytendalán. Farið er yfir dóm, þar sem reynir á um hvort lánveitendum sé heimilt að innheimta kostnað vegna neytendalána, sem ekki er tilgreindur í innlendum lögum. Þessi dómur er svo túlkaður í ljósi íslensku neytendalánalaganna. Einnig er upplýsingaskylda lánveitenda, vegna neytendalána, skoðuð í ljósi núgildandi laga. Í tíunda kafla er fjallað um hvað felst í upplýsingaskylda lánveitanda í ljósi laga nr.121/1994 á verðtryggðum lánsskuldbindingum. Í ellefta kafla er þeirri spurningu svarað hvort að verðtrygging sé afleiða í skilningi laga hér á landi og þá sér í lagi í ljósi laga nr. 107/2008 um verðbréfaviðskipti. Í niðurstöðunum verða svo dregnar saman helstu niðurstöður þessarar ritgerðar.