Frá náttúrunnar hendi. Um tilvistarmöguleika konunnar í heimspeki Søren Kierkegaard og Simone de Beauvoir

Abstract

Samkvæmt heimspeki Søren Kierkegaard örvæntir mannssjálfið af því að það getur hvorki tengst sjálfu sér né guði. Örvænting er sótt andans. Sjálfsvitund er forsenda þess að sjálfið geti áttað sig á aðstæðum sínum og losnað meðvitað úr fjötrum örvæntingar. Kierkegaard birti verk sín sitt á hvað undir dulnefnum og eigin nafni. Sökum þessa er vandmeðfarið að vita hvort verkin birti sannfæringu Kierkegaard sjálfs eða hvort verkin hafi átt að vekja umhugsun og athygli á umræðuefninu. Í verkum hans er þó skoðanasvipur með hugmyndum hans um eðli konunnar, en Kierkegaard og dulnefni hans virðast ljá konunni formerki náttúrunnar en karlinum formerki andans. Einnig telur Kierkegaard ákveðna eðliseiginleika í kvenleikanum sjálfum sem aftra konunni að komast upp á stig andans.Simone de Beauvoir gefur lítið fyrir heimspeki um eðli konunnar eða „hinn eilífa kvenleika“ og dæmir hana sem goðsagnir og afurðir feðraveldisins. Konan er Hinn í karlmiðuðum heimi og setningar eins og „konan er frá náttúrunnar hendi“ eru réttlætingar feðraveldisins ætlaðar til þess að halda konunni áfram á sínum stað, í íveru. Í íveru er sjálfið hindrað í að takast á við frjáls skapandi verkefni, það staðnar í tilveru sinni og verður hlutgert. Sjálf er ekki frjálst nema það teygi sig stöðugt í átt að frelsinu og hámarki frelsi sitt þannig í sífellu. Slíkt ástand kallast „handanvera“. Konan er dæmd til íveru í núverandi stöðu sinni, en karlinn hefur þau forréttindi að takast á við handanveru. Eðli ritgerðar er samanburður á tilvistarmöguleika konunnar hjá báðum heimspekingum. „Tilvist“ í þessu samhengi vísar til frjáls sjálfs í handanveru (Beauvoir) eða sjálfs sem öðlast örvæntingarlausn (Kierkegaard). Vegna náttúrulegs eðlis konunnar í kenningum Kierkegaard á hún erfitt með að uppfylla andleg skilyrði örvæntingarlausnar. Beauvoir setur hinsvegar félagsleg og efnahagsleg skilyrði fyrir því að konan geti átt möguleika á frjálsu sjálfi, og til að byrja með þarf að losna við alla umræðu um „kynbundið eðli“, sem er hindrun konunnar í átt að handanveru. Tilgáta ritgerðar er að kenning Beauvoir geti virkað sem lausn við vanda konunnar í heimspeki Kierkegaard. Ef eðlisskilgreiningar konunnar yrðu upprættar úr heimspeki Kierkegaard eins og Beauvoir upprætir þær, gætu konur öðlast kierkegaardíska tilvist.