Skilvirknimiðuð einsleitni í dómaframkvæmd EFTA-dómstólsins

Abstract

Markmiðið um einsleitni er eitt grundvallarmarkmiða EES-réttar. Því má nánar skipta í þrjá þætti, efnislega einsleitni, einsleitni í málsmeðferð og skilvirknimiðaða einsleitni. Í ritgerðinni er leitast við að taka saman kenningar fræðimanna um hvern og einn þátt einsleitni og fjalla um hvernig EFTA-dómstóllinn hefur nálgast efnið og mótað þær reglur og viðmið sem talin eru gilda. Í samræmi við efnistök og markmið ritgerðarinnar verður sjónum einkum beint þeim þætti einsleitni er snýr að skilvirkni. Reifaðir verða nýir dóma EFTA-dómstólsins með það að markmiði að varpa ljósi á það hvernig dómstóllinn nálgast markmiðið um skilvirknimiðaða einsleitni. Þá er velt upp sjónarmiðum um hvaða breytingar má greina á afstöðu dómstólsins til efnisins og hvaða áhrif þær kunna að hafa á skilvirkni EES-réttar í framkvæmd.Skilvirkniregla ESB-réttar er í stöðugri þróun og nýtur sífellt meira vægis í dómaframkvæmd dómstóls ESB. Á grundvelli skilvirknireglunnar hefur dómstóll ESB mótað aðrar reglur og kennisetningar um virkni ESB-réttar á borð við bein réttaráhrif og forgangsáhrif. Mest fer fyrir þróun reglunnar um virka réttarvernd sem hlotið hefur nýjar lagastoðir í frumrétti ESB. EFTA-dómstóllinn hefur ekki talið sér heimilt að yfirfæra allar kennisetningar ESB-réttar yfir á EES-rétt. Þess í stað hefur dómstóllinn leitast við að ná fram sambærilegri skilvirkni í EES-rétti með aðferðum sem ganga ekki of nærri fullveldi EFTA-ríkjanna.Meginniðurstöður ritgerðarinnar eru þær að EFTA-dómstóllinn virðist leitast við að skerpa á skilvirkni EES-réttar í nýjum dómum sínum. Ætla má að sú afstaða skýrist að miklu leyti af þróun skilvirknireglunnar í ESB rétti og sé því drifin áfram af markmiði EES-réttar um einsleitni. Ljóst er að EFTA-dómstóllinn leggur mikið upp úr því að einstaklingar og lögaðilar njóti sömu réttinda í EFTA-ríkjunum og annars staðar innan hins sameiginlega markaðar og gerir auknar kröfur um virkni þeirra réttinda í landsrétti. Þá hefur dómstóllinn beitt reglunni um virka réttarvernd í auknum mæli, sem kann að spila stóran þátt í því að brúa bilið milli skilvirkni EES-réttar og ESB-réttar. Þrátt fyrir það er enn óljóst hvaða áhrif stefna EFTA-dómstólsins mun hafa í framkvæmd og óvíst er hvernig dómstólar EFTA-ríkjanna munu bregðast við nýjum áherslum og kröfum EFTA-dómstólsins, sem jafnvel kunna að ganga lengra inn á valdsvið EFTA-ríkjanna en þau eru sjálf tilbúin að samþykkja.