Frá Guðrúnu Thorlaciusi til Sigrúnar Eldjárns: Málfræðileg greining ættarnafna í íslensku með hliðsjón af skyldum málum

Abstract

Vöntun er á ítarlegri málfræðilegri umfjöllun um ættarnöfn í íslensku, en í fyrri útgefnum ritum um ættarnöfn er meiri áhersla lögð á sögu þeirra, notkun þeirra á Íslandi og tilraunir til að stýra hvernig farið er með þau. Í þessari ritgerð verður leitast við að greina ættarnöfn því sem næst til hlítar í íslensku, og að einhverju leyti í skyldum málum, að því er varðar setningarfræði, orðflokka, kyn og beygingu. Gerð verður grein fyrir því hvernig ættarnöfn eru lík eða ólík öðrum orðum í málinu og hvað valdi því.Niðurstöður eru m.a. að hvert ættarnafn sem er nafnorð hafi fast kyn óháð raunkyni nafnbera, að sjálfgefið (ómarkað) kyn ættarnafna sé karlkyn og að flest ættarnöfn geti hvort heldur sem er beygst í föllum og tölum eftir sömu beygingarflokkum og almenn karlkyns tökuorð eða verið óbeygð með öllu. Fjallað er einnig um áhrif setningarlegra og merkingarlegra þátta á það hvort ættarnafn beygist.

The available writing on grammatical analysis of surnames (family names) in Icelandic is scarce and is found in texts where the focus is often more on the history and use of surnames in Icelandic and attempts to regulate and regularize their use. In this thesis an attempt is made to fully analyze surnames as they are used in the Icelandic language, and to some extent in related languages, as pertains to syntax, lexical class, gender and inflection. Comparison will be made with other words in the language and the similarities or differences explained.The results include that each surname has a fixed gender irrespective of the natural gender of the bearer, that the default (unmarked) gender of surnames is masculine, and that most surnames can take either of two forms: be declined in case and number according to paradigms typical for masculine loanwords or be completely indeclinable. The thesis also deals with the effects of syntactic and semantic factors on whether a surname is indeclinable or not.