Manndráp af gáleysi í umferðinni. Gáleysismat dómstóla við beitingu ákvæðis 215. gr. hgl.

Abstract

Ákvæði um manndráp af gáleysi var fyrst lögfest á Íslandi með setningu almennra hegningarlaga frá 25. júní árið 1869, en þau voru að mestu leyti byggð á dönskum hegningarlögum. Með almennum hegningarlögum nr. 19/1940, sem nú eru í gildi hér á landi, var ákvæðið lögfest í 215. gr. laganna, en frá setningu þeirra hefur ákvæðið tekið litlum breytingum. Einu breytingarnar á ákvæðinu voru lögfestar með lögum nr. 82/1998 sem afnema áttu varðhaldsrefsingar. Þannig var með ákvæði 108. gr. laganna felld brott varðhaldsrefsing vegna manndráps af gáleysi.Í íslenskri orðabók er gáleysislegur akstur nefndur til útskýringar á orðinu gáleysislegur. Brot á umferðarlögum eru oftast gáleysisbrot, en matið á því hvort það sé nægilegt til refsingar, getur oft reynst erfitt fyrir ákæruvald og dómstóla. Er því eðlilegt að gera greinarmun eftir því að hvaða ákvæði umferðarlaga brot beinist. Í ritgerð þessari verður leitast við að skýra hvernig ákvæði 215. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 er beitt í íslenskum rétti og mun efnið afmarkast sérstaklega af umfjöllun um gáleysismat dómstóla í málum er varða manndráp af gáleysi í umferðinni. Í öðrum kafla ritgerðarinnar verður fjallað um saknæmisskilyrðin í íslenskum refsirétti. Þriðji kafli ritgerðarinnar mun taka til umfjöllunar vitundarmælikvarða, stigskiptingu og mörk gáleysis. Fjórði kafli mun svo fjalla með ítarlegum hætti um manndráp af gáleysi í umferðinni, tilfelli þar sem sýknað hefur verið vegna manndráps af gáleysi og áhrif matsgerða við úrlausn slíkra mála. Í kaflanum verður einnig fjallað um áhrif eigin sakar þolenda á refsiábyrgð og eins beitingu hegningarlagaákvæða um manndráp af gáleysi í norrænum rétti. Í gegnum ritgerðina verður dómaframkvæmd Hæstaréttar Íslands reglulega tekin til athugunar og það kannað hvernig íslenskir dómstólar beita gáleysismati í dómsmálum er varða manndráp af gáleysi í umferðinni. Þá verður einkum farið yfir dóma er fjalla um börn í umferðinni.