Stjórnmálaþátttaka homo œconomicus. Tengslin á milli lýðræðis og skynsemi

Abstract

Fjölmargar kenningar hafa verið settar fram um hvernig stjórnarfari ríkja eigi að vera háttað, og eru aðferðir þeirra og áherslur eins fjölbreyttar og þær eru margar. Í hinum vestræna heimi er sú hugmynd nú orðin rótgróin að fullveldisrétturinn sé réttmæt og ævarandi eign viðkomandi þjóðar, og að almenningur, lýðurinn, eigi að ráða ferðinni – en ekki sjálfskipaðir valdsmenn. En hvernig er hægt að skipuleggja stjórnkerfi þannig að stjórnarstefnan sé í sem mestu samræmi við vilja almennings? Í þessari ritgerð verða skoðaðar nokkrar af hinum helstu lýðræðiskenningum, og kostir þeirra og gallar útlistaðir. Sumar eru grundvallaðar á nær stanslausri þátttöku borgaranna, en slíkt fyrirkomulag getur verið ýmsum vandkvæðum bundið. Aðrar kenningar byggja á afar takmarkaðri aðkomu lýðsins að mótun stjórnarstefnunnar, og er lýðræðisfyrirkomulagið þá fyrst og fremst hugsað sem aðferð til að almenningur geti á nokkurra ára fresti kosið hina hæfustu leiðtoga. Að því sögðu verður hér gengið út frá að svokölluð frjálslynd lýðræðisstefna geti öðrum fremur tryggt að samræmi sé á milli stjórnarstefnunnar og vilja almennings. Þessi tilgáta verður sannreynd með greiningu á réttmæti kenningar úr smiðju hagfræðingsins Anthony Downs, þar sem hann fjallaði um tengslin á milli lýðræðis og skynsemi innan frjálslyndrar lýðræðisstefnu.