Ábyrgð lánveitanda vegna annmarka á greiðslumati

Abstract

Við lánveitingar á Íslandi hefur verið algengt að einstaklingar gangist í ábyrgðir til tryggingar lánum einstaklinga og fyrirtækja. Ábyrgð í þessum skilningi getur falist í að þriðji maður gangist í persónulega ábyrgð fyrir kröfu eða tryggingin felist í veðrétti í eign hans. Vegna lánveitingarinnar er lánveitanda skylt að framkvæma greiðslumat á lántaka. Í þessari ritgerð kemur til athugunar hvenær lánveitandi ber ábyrgð vegna annmarka á greiðslumati. Almennur inngangur að efni ritgerðarinnar er í fyrsta kafla. Í öðrum kafla er leitast við að gera grein fyrir þeim meginreglum á sviði samningaréttar sem nauðsynlegt er að hafa í huga þegar ábyrgð lánveitanda vegna annmarka greiðslumats er metin, þá sérstaklega í ljósi samningsfrelsisins og meginreglunnar um skuldbindingargildi samninga. Í þriðja kafla verður vikið að helstu réttarheimildum sem leggja þá skyldu á lánveitendur að framkvæma greiðslumat. Jafnframt verður rýnt í vilja og tilgang löggjafans með setningu 36. gr. laga um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga nr. 7/1936. Þá verður litið til skilyrða fyrir beitingu ákvæðisins til ógildingar skuldbindinga og beiting þess vegna annmarka á greiðslumati skoðuð. Þá verður í fjórða kafla skoðuð löggjöf um stöðu ábyrgðarmanna á Norðurlöndunum með tilliti til reglna um greiðslumat og lagt mat á hvort viðeigandi reglur í þessum löndum eigi sér samsvörun í íslenskum lögum. Einnig verða skoðuð í fimmta kafla þau sjónarmið sem oftast reynir á í dómaframkvæmd við mat á því hvort ábyrgðaryfirlýsingu skuli vikið til hliðar með vísan til 36. gr. laga um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga nr. 7/1936 vegna annmarka á greiðslumati. Að lokum eru í sjötta kafla dregnar ályktanir af dómaframkvæmd Hæstaréttar Íslands. Helstu niðurstöður eru þær að dómaframkvæmd bendir til þess að meta þurfi málsatvik heildstætt og einnig þurfi að skoða hver raunverulegur vilji ábyrgðarmanna hafi verið. Þá þurfi að athuga hvort lánveitandi hafi uppfyllt þær skyldur sem á honum hvíla við gerð lánssamnings, þ.á m. framkvæmt greiðslumat á lántaka, ásamt því að tilkynna ábyrgðarmanni niðurstöðu þess. Að auki komi til athugunar þau viðbótarsjónarmið sem geta haft áhrif við mat á hvort ábyrgðarskuldbinding sé gild með hliðsjón af dómaframkvæmd. Telja verður að ekki sé algilt að ósanngjarnt sé af lánveitanda að byggja rétt sinn til innheimtu á kröfu á ábyrgðarskuldbindingu þrátt fyrir annmarka á greiðslumati.

In Iceland it is a common practice of lenders to require a guarantor to guarantee the loan obligations of individuals and companies. A personal guarantee in this sense is when a third person undertakes a personal responsibility for the financial obligations of a borrower. It can also be in the form of providing collateral, i.e. pledging of specific property owned by the guarantor to the lender, to secure repayment of a loan. When granting the loan, the lender is obliged to assess the creditworthiness of the borrower. This thesis examines the circumstances under which the lender is liable for flaws in the credit rating. A general introduction to the subject of the thesis is provided in the first chapter. The second chapter will outline the principles of contract law that need to be considered when assessing the liability of the lender for flaws in a credit rating, especially in view of the freedom of contract and the principle of pacta sunt servanda. The third chapter will focus on the rules and laws that impose an obligation on lenders to execute a credit rating. The will and purpose of the legislator when enacting Article 36 of the Icelandic Contracts Act no. 7/1936 will also be examined. Furthermore, the conditions for applying Article 36 will be considered as well as its application to situations where credit ratings are flawed. In the fourth chapter, legislation on the status of guarantors in the other Nordic countries will be examined with regard to credit ratings. An evaluation will be conducted as to whether the relevant rules in these countries are similar to those found in Icelandic law. Chapter five provides an examination of the criteria which the courts have taken into account when assessing whether a guarantee obligation should be set aside on the basis of Article 36 due to shortcomings in the underlying credit rating. Finally, the sixth chapter will set out the conclusions drawn from the jurisprudence. The jurisprudence of the court indicates that the facts of each case need to be assessed comprehensively. Furthermore, the will of the guarantors has to be taken into account. Moreover, an assessment has to be carried out on the issue whether the lender has fulfilled his obligations when drafting loan agreements. This includes an assessment of the creditworthiness of a borrower, together with notifying the guarantor of its results. In addition, consideration is given to additional criteria that may affect the assessment of whether a liability obligation is valid in the light of jurisprudence of the Supreme Court of Iceland. It is concluded that it is not unreasonable in all cases for a lender to collect his claim against a guarantor, despite shortcomings in the underlying assessment of creditworthiness.