Umboðsvandi í íslensku og erlendu viðskiptalífi

Abstract

Í ritgerðinni er fjallað um umboðskenninguna og þætti innan hennar, nánar tiltekiðumboðsvanda og umboðskostnað. Fjallað er fræðilega um þessi hugtök, sagt frá sambandiumboðsveitanda (e. principal) og umboðsþega (e. agent), hvernig þessir aðilar nálgastsamningaborð með ósamhverfar upplýsingar og hvaða áhrif það hefur á framvindu sambandsþeirra. Dregin eru fram tvö fræg dæmi erlendis frá þar sem umboðsvandinn kemur við sögusem og dæmi frá íslensku viðskiptalífi.Fyrra erlenda dæmið fjallar um Enron málið þar sem stjórnendur fóru langt fram úr umboðisínu við rekstur fyrirtækisins, stundum í samvinnu við stjórn og endurskoðendur en einnig ánþess að bera málin undir þessa aðila, hvernig Enron faldi tap sitt í félögum á aflandseyjumsem ekki þurfti að gera grein fyrir í efnahagsreikningi og hvernig stjórnendur seldu hluti sínaí fyrirtækinu vitandi það að rekstur þess gengi illa en án þess að láta aðra hluthafa vita.Hitt erlenda dæmi sem tekið er kemur frá Danmörku, IT Factory málið. Þar var aðal gerandimálsins forstjóri og eigandi sem gerði samninga við lánadrottna án þess nokkurn tímann aðhafa í hyggju að halda þá.Íslensk dæmi eru nefnd til sögunnar til að draga fram hvernig stjórnarmenn þurfa að sætaábyrgð gjörða sinna og hvernig þeir geta skapað umboðsvanda með því að mismunahluthöfum fyrirtækja þannig að sumir hluthafanna beri skarðan hlut frá borði, hvernig stórirhluthafar reyna að þvinga fram útkomu í sína þágu á kostnað minni hluthafa og hvernigsiðavandi veldur því að menn brjóta þá samninga sem þeir hafa gert.Niðurstöður eru í stuttu máli þær að hægt er að reyna að koma í veg fyrir umboðsvanda meðþví að tengja hagsmuni stjórnenda við rekstur fyrirtækis með umbunarkerfi og hafa eftirlitmeð rekstrinum í gegnum óháða endurskoðendur og yfirvöld. Slíkt er þó vandmeðfarið þvímannlegt eðli er brigðult, engir samningar eru fullkomnir og því alltaf hætta á því aðmótaðilar í samningum finni leið framhjá skilyrðum þeirra