„Fögur orð og fyrirheit duga okkur ekki lengur.“ Íslensk loftslagsorðræða greind í ljósi kenninga um loftslagssinnuleysi

Abstract

Í eftirfarandi ritgerð er leitast við að greina hið mótsagnakennda viðhorf sem felst í því að vita af loftslagsbreytingum en gera samt ekkert til að sporna við þeim; þegar við segjumst vera áhyggjufull yfir afleiðingum loftslagsbreytinga og lofum öllu fögru en aðgerðirnar láta bíða eftir sér. Bandaríski félagsfræðingurinn Kari Norgaard hefur rannsakað þetta viðhorf út frá félagssálfræðilegum kenningum og skilgreinir hún vandann sem loftslagssinnuleysi (e. climate apathy). Þó að Norgaard sé félagsfræðingur sem skoðar vandann á mannfræðilegum grundvelli þá greinir hún einnig sálfræðilegar skýringar á loftslagssinnuleysi einstaklinga. Hér verða kenningar Norgaard lagðar fram sem grunnur fyrir því hvernig hinir sálfræðilegu hvatar birtast í hinu mannfræðilega samhengi; hvernig þessir hvatar taki á sig ólíka birtingarmynd eftir aðstæðum, en í þessari rannsókn er sjónum beint að íslensku efnahagsástandi. Áhersla er lögð á áhrif góðæris-orðræðunnar sem fléttaðist inn í innlenda umræðu um aðgerðir Íslands á sviði loftslagsbreytinga á árunum 2006-2007, og spurt hvort greina megi svipaða eiginleika í orðræðunni tíu árum síðar. Byggt er á kenningum Norgaard ásamt skrifum Leo Barasi um sama efni, en verk hans The Climate Majority kom út í árslok 2017. Á meðan að Norgaard greinir loftslagssinnuleysið út frá rannsókn sem var unnin á árunum 2000-2001 leggur Barasi áherslu á hvernig megi bregðast við þessu sinnuleysi og sporna við því árið 2017. Þessar tvær ólíku nálganir á loftslagsvandann má segja að myndi fræðirammann utan um þessa rannsókn, en hér er loftslagsinnuleysið greint í samhengi íslenskrar fjölmiðlaorðræðu og spurt hvort hér megi einnig greina megi þetta andvaraleysi, þrátt fyrir háværar raddir um að Íslendingar „hugsi grænt“ og að við séum meðvituð um vandann. Tveir greiningarkaflar taka við af inngangi; sá fyrri greinir íslenska fjölmiðlaumfjöllun um loftslagsbreytingar milli áratuga, á góðærisárunum 2006-2007 og tíu árum síðar, 2016-2017. Unnið er með beina orðræðu um vandann í tveimur miðlum, Fréttablaðinu og Morgunblaðinu. Síðari greiningarkaflinn beinir sjónum að víðara fjölmiðlaumhverfi á þriggja mánaða tímabili eftir Alþingiskosningar sem haldnar voru þann 28. október 2017. Er mögulegt að tengja loftslagssinnuleysið í íslenskri orðræðu við innlent efnahagsástand hverju sinni? Spurt er af hverju meint vitneskja almennings leiðir ekki til raunverulegra viðhorfsbreytinga og gagngerra aðgerða, og niðurstöðukafli rifjar upp lausnir Barasi til að hrista af okkur sinnuleysið.