Er mannskepnan missir völdin. Þróun og greining íslenskra ólandssagna fyrir fullorðna

Abstract

Staðleysubókmenntir er grein sem nýtur sívaxandi vinsælda. Ýmsar undirgreinar hennar, svo sem góðar staðleysur, fantasíur og furðusögur hafa skapað sér sess í bókmenntasögunni. Á síðari hluta tuttugustu aldar ber æ meira á ólandssögum (e. dystopias) sem þróast fljótlega yfir í gagnrýnar ólandssögur (e. critical dystopias) samhliða válegri pólitískri og efnahagslegri þróun í heiminum. Meðal þekktra verka sem falla að þessu gagnrýna formi eru 1984 (1949) Georges Orwell, Saga þernunnar (1985) eftir Margaret Atwood og Veröld ný og góð (1932) eftir Aldous Huxley, svo einhverjar séu nefndar. Hér verður sjónum beint að gagnrýnum ólandssögum íslenskra höfunda og tengslum þeirra við þróun hefðarinnar erlendis. Auk fræðilegrar samantektar og hugtakaskýringa verður þróun ólandssögunnar rakin með dæmum úr íslenskri bókmenntasögu, þar sem kynnt verða helstu verk sem fallið geta í þann flokk. Í síðari hluta ritgerðarinnar verða svo teknar til greiningar þrjár íslenskar ólandssögur frá síðustu tuttugu árum; LoveStar (2002) eftir Andra Snæ Magnason, Hrímland (2014) eftir Alexander Dan Vilhjálmsson og Eyland (2016) eftir Sigríði Hagalín Björnsdóttur. Bækurnar verða felldar að byggingarlíkani ólandssagna sem kynnt er í 2 kafla ritgerðarinnar auk þess sem gerð verður grein fyrir þeirri ádeilu sem þar kemur fram og hún sett í íslenskt samhengi.

The popularity of utopian literature is ever growing. Various subfields such as eutopias, fantasy and science fiction have earned their place in literary history. Dystopias aroused a growing interest in the late 20th century and soon evolved into critical dystopias alongside dreadful political and economic developments in the world. Known works included in this critical genre are 1984 (1949) by George Orwell, The Handmaid’s Tale (1985) by Margaret Atwood and Brave New World (1932) by Aldous Huxley, to name a few. This essay focuses on the critical dystopias of Icelandic authors and their connection to the development of dystopian traditions in other countries. In addition to a theoretical summary and terminological commentary, the dystopian development will be covered with examples from Icelandic literary history and an introduction of the main works belonging to the genre. The latter part of the essay analyses three Icelandic dystopias written in the last 20 years; LoveStar (2002) by Andri Snær Magnason, Hrímland (2014) by Alexander Dan Vilhjálmsson and Eyland (2016) by Sigríður Hagalín Björnsdóttir. These works will be measured against the dystopian model presented in the second chapter of the essay followed by a review of the criticism they present in the Icelandic context.