Ráðherraábyrgð

Abstract

Ráðherraábyrgð er grundvölluð í 14.gr. stjórnarskrárinnar nr. 33/1944 þar sem segirað ráðherrarnir beri ábyrgð á stjórnarframkvæmdunum og kveðið skuli á umráðherraábyrgð með lögum. Alþingi geti þá kært ráðherra fyrir embættisrekstur þeirraog meðferð slíkra mála sé rekin fyrir landsdómi. Þetta er hornsteinn hinnar lagaleguábyrgðar ráðherra sem til umfjöllunar er í þessari ritgerð.Ábyrgð ráðherra er tvíþætt. Stjórnmálaleg og lagaleg og er þessi tvíeðliábyrgðarinnar svo kyrfilega samofin að umfjöllunin mun ávallt mótast af þessusamspili þessara tveggja þátta. Rakin verður aðdragandi lagasetningar umráðherraábyrgð hér á landi og þingræðisregluna. Í ritgerðinni verður leitast við aðvarpa ljósi á lög nr. 4/1963 um ráðherraábyrgð. Þau efnislegu skilyrði sem þar eru settsem grundvöllur fyrir lagalegri ábyrgð ráðherra og þær refsiheimildir sem lögininnihalda. Jafnframt verða lög um landsdóm nr. 3/1963 reifuð, skipan hans, ákæruréttAlþingis vegna embættisbrota ráðherra og þær málsmeðferðarreglur sem gilda ummál fyrir dómstólnum.Umfjöllun um ráðherraábyrgð markast af því að ekki hefur reynt á lög umráðherraábyrgð og ekki hefur verið réttað yfir ráðherra hér á landi vegnaembættisbrota hans. Umfjöllun um efnið kann því á köflum að verða ansi fræðileg.Litið verður til danskrar réttarframkvæmdar á þessu sviði en dönsk lög umráðherraábyrgð eru áþekk þeim íslensku og reynt að draga ályktanir af þeirriframkvæmd fyrir íslenskan rétt. Kannað verður hvernig lög um ráðherraábyrgð oglandsdóm fullnægja kröfum Mannréttindasáttmála Evrópu og mannréttindaákvæðastjórnarskrárinnar um réttláta málsmeðferð og skýrleika refsiheimilda. Að lokumverður reynt að leita svara við þeirri spurningu hvers vegna hafi ekki reynt á lög umráðherraábyrgð og með hvaða hætti væri unnt að virkja ábyrgð ráðherra og styrkjaAlþingi í lögboðnu eftirlitshlutverki sínu gagnvart framkvæmdavaldinu.