Sannindi ummæla sem ábyrgðarleysisástæða í meiðyrðamálum

Abstract

Ærumeiðingar eru brot á lögum og settum reglum sem löggfjafinn hefur talið nauðsynleg til verndar æru manna. Um langan tíma hefur æran notið verndar í almennum hegningarlögum nr. 19/1940(hér eftir oft nefnd hgl.) en einnig er kveðið á um vernd hennar í skaðabótalögum nr. 50/1993. Skaðabótamálin hafa verið meira áberandi á síðustu árum og ekki síst í ljósi þess að þjóðþekktar persónur hafa átt aðild að þeim í mörgum tilfellum. Upplýsingaflæðið verður meira með hverjum deginum og opnast nýjar leiðir reglulega til að koma upplýsingum og skoðunum sínum á framfæri. Því er ekki ólíklegt að á komandi árum muni reyna en frekar á meiðyrðalöggjöf enda gott orðspor gífurlega mikilvægt í harðnandi samkeppni í lífinu.Tvær mikilvægar grundvallarreglur í stjórnarskránni rekast á þegar unnið er úr lögum sem taka á ærumeiðingum. Þessar grundvallarreglur eru tjáningarfrelsið 73 gr. stjórnarskrár Íslands nr. 33/1944(hér eftir nefnd stjsk.) og friðhelgi einkalífs 71. gr. stjsk. Tjáningarfrelsið er mikilvægt í nútíma þjóðfélagi og hefur almenningur rétt á því að öðlast þekkingu og viðra hugmyndir sínar án afskipta stjórnvalda eða annarra. Það sama á við um mikilvægi friðhelgi einkalífs, upplýsingaflæðið er mikið og vernd einkamálefna bíður þess oftar en ekki hnekki. Í eftirfarandi umfjöllun mun verða beint sjónum að meginreglunni um „exceptio veritatis“ sem hægt er að nefna á íslensku sannindi ummæla sem ábyrgðarleysisástæða. Við þá umfjöllun er nauðsynlegt að fjalla einnig almennt um ærumeiðingar ásamt hugtökum og lagagreinum.Þessi meginregla á djúpar rætur og er ekkert nýmæli í íslenskri löggjöf. Markmiðið með umfjöllun þessari er að skýra frá helstu grunnskilyrðum og réttaráhrifum reglunnar. Farið verður yfir þær sönnunarkröfur sem gerðar eru og nokkrar undantekningar sem bæði hafa myndast í dómaframkvæmd og lögfestar hafa verið. Ætlunin er ekki að fjalla um þetta efni með tæmandi hætti heldur gefa innsýn í það hvernig reglunni „exceptio veritatis“ hefur verið beitt í íslenskri dómaframkvæmd.