Þróun námsefnis í bókmenntakennslu á miðstigi 1994 – 2016

Abstract

Rannsóknir sýna ítrekað að kennsla í íslenskum grunnskólum er mjög námsefnismiðuð og því er mikilvægt að vandað sé til verks við gerð námsgagna, ekki síst vegna þeirrar staðreyndar að lesskilningur íslenskra grunnskólabarna hefur versnað mikið undanfarin ár (Almar M. Halldórsson, Ragnar F. Ólafsson og Júlíus K. Björnsson, 2013, bls. 15). Markmið rannsóknarinnar var að kanna hver þróun kennsluefnis í bókmenntum fyrir nemendur á miðstigi hefur verið undanfarin 20 ár og hvernig bókmenntatextarnir í kennslubókum samrýmast áherslum aðalnámskráa grunnskóla (1989 og 2011). Þar sem mikið er lagt upp úr grunnþáttum menntunar í 2011 námskránni var horft sérstaklega til þess hvort áhrifa þeirra gæti í nýrri kennslubókunum. Bækurnar sem skoðaðar voru eru annars vegar Blá- Rauð- og Grænkápa (eldri) og hins vegar Flökku- Sögu- og Töfraskinna (nýrri). Niðurstöður rannsóknarinnar sýna töluverðar breytingar milli bókaflokkanna. Í skinnubókunum er meira af myndefni, orð- og hugtakaskýringum, textategundir fleiri, fræðsluefnið nútímalegra og margt af því nýtilegt í daglegu lífi nemenda líkt og umhverfisfræðsla, ólíkt sögulegu fræðsluefni kápubókanna. Mikið er af þjóðsögum og miðaldaefni í kápubókunum en sáralítið af því í skinnubókunum en í þeim er hins vegar töluvert af sögum sem myndu flokkast sem fantasíubókmenntir. Í skinnubókunum færist sögusvið sagnanna í meiri mæli úr sveitinni í þéttbýlið, jafnvel út í geim, erlendum höfundum fjölgar og alþjóðleg tengsl sagnanna færast í aukana. Áherslur grunnþáttanna eru heilt yfir vel sjáanlegar í verkefnum og sögum skinnubókanna og áherslur aðalnámskrár (1989) endurspeglast að miklu leyti í kápubókunum og verkefnum þeim tengdum. Tíðarandinn hefur líklega mest með þróun efnisvals frá kápubókum til skinnubóka að gera en daprar niðurstöður úr PISA könnunum gætu einnig haft áhrif á söguvalið. Vinsælt efni, fantasíubókmenntir, er sett inn í stað þjóðfræðiefnis, fræðsluefni sem kemur til móts við kröfur alþjóðasamfélagsins um umhverfisvakningu og alþjóðavæðingin er áberandi og fleiri erlendir höfundar eru í nýju bókunum. Að bókmenntalegur menningararfur skuli lúta í gras í nýja bókaflokknum vekur þó upp áleitnar spurningar sem snúa að arfleifð Íslendinga.

Studies have repeatedly shown that teaching in Icelandic schools is very curriculum-based and therefore it is of uttermost importance that teaching material is thoughtfully developed. This is especially important due to the fact that Icelandic children’s reading comprehension has declined markedly over the last years. The aim of this study was to explore the development of teaching material for middle school students over the past 20 years and to see how the literature texts in the textbooks compare to the emphases in aðalnámskrá grunnskóla (elementary school’s main curriculum) from 1989 and 2011. Since the 2011 curriculum focuses heavily on the fundamentals of education, we wanted to see if that was reflected in the newer textbooks. The books that we looked into were on one hand Blá-, Rauð- and Grænkápa (older) and on the other hand Flökku-, Sögu- og Töfraskinna (newer). Our results show a considerable alteration between the two book-groups; in the “skinna” books there are more photos, more explanations of words and concepts, the texts are more variable, the educational materials are more modern. Much of it also usable in the everyday life of students, such as environmental education, unlike the historical materials found in the “kápa” books. There are many folklores and stories from the middle ages in the “kápa” books. On the contrary, there are very few in the “skinna” books but there you can find a considerable amount of stories that would classify as fantasy literature. In the “skinna” books the scene of the stories has shifted from the countryside, as seen in the older books, to to urban areas, even all the way to outer space. Foreign writers become more prominent, as do international relations of the stories. The emphases of the before mentioned fundamentals are in general well noticeable in assignments and stories of the “skinna” books and the emphases of aðalnámskrá (main curriculum) 1989 are in many ways reflected in the “kápa” books and accompanying assignments. The zeitgeist was probably the most important factor when it came to choosing materials for the “kápa” and “skinna” books but Iceland’s poor outcome in PISA could also have influenced the choice when it comes to the newer books. Ethnography has been replaced by more popular material, like fantasy literature, educational contents that meet society’s demands on environmental awakenings and internationalization are more prominent and more foreign writers are featured in the newer books. The fact that our cultural heritage is diminished in the new book series raises questions regarding our Icelandic legacy.