Innilokun - staðir þar sem fólk dvelur, sem er eða kann að vera svipt frelsi sínu

Abstract

Í ritgerðinni verður fjallað um sviptingu frelsis á breiðum grundvelli. Stuðst er við skilgreiningu á frelsissviptingu í 2. mgr. 4. gr. valfrjálsrar bókunar við samning Sameinuðu þjóðanna gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu, OPCAT, en hún nær yfir alla þá sem eru eða kunna að vera sviptir frelsi sínu að undirlagi eða fyrir tilstilli yfirvalda. Umfjölluninni er skipt upp eftir því hver fer með stjórn og eftirlit málaflokksins, þ.e. um refsivörslukerfið, heilbrigðiskerfið, velferðarkerfið og barnaverndarkerfið. Fjallað er um stjórn og skipulag hvers kerfis og þann lagagrundvöll sem fyrir hendi er til að svipta einstaklinga frelsi sínu innan hvers málaflokks. Fjallað er um alþjóðlega sáttmála og yfirlýsingar sem Ísland er aðili að og fjallað um lög og eftirlit með þeim stöðum þar sem heimilt er að svipta fólk frelsi sínu. Einnig eru skoðuð lög, reglugerðir og reglur varðandi notkun fjötra við umönnun fólks.Í seinni hluta ritgerðarinnar er fjallað um eftirlit með stöðum þar sem fólk er eða kann að vera svipt frelsi sínu. Inn í þá umfjöllun er fléttað framkvæmd eins og hún birtist í fræðigreinum, dómum íslenskra dómstóla og Mannréttindadómstóls Evrópu, úrskurðum Umboðsmanns Alþingis og rannsóknarskýrslum.Í lok ritgerðarinnar eru helstu niðurstöður höfundar dregnar saman. Þar kemur fram að skýrustu heimildirnar fyrir frelsissviptingu er að finna í réttarvörslukerfinu. Einnig kemur fram að framfarir hafa orðið í lagasetningu að þessu leyti í málaflokkum barna og fatlaðra, ekki síst vegna mannréttindaskuldbindinga Íslands. Þá kemur fram að innilokun og notkun fjötra á öldrunarheimilum er oft byggð á veikum grunni.

The topic of this thesis is deprivation of liberty in a broad context. The definition of deprivation is derived from article 4(2) of the Optional Protocol to the Convention against Torture and other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment – OPCAT, which entails a wide group of people. The thesis is sectioned according to governance and surveillance of each sector, i.e. the criminal justice system, the health care system, the welfare system and the child welfare system. It discusses the legal grounds for the deprivation of liberty within each category as well as international treaties and declarations, Icelandic law and regulations on governance, surveillance and deprivation of liberty. Last but not least it deals with restraints in the care of people.In the second half of this thesis surveillance of places where people are or may be deprived of their liberty is examined, including practice as it is discussed by scholars and in judgements of the European Court of Human Rights and Icelandic courts as well as rulings of the Ombudsman and reports of other investigative bodies.Finally, the results and main points of interest to the author are summed up. The main conclusion is that the clearest legislation for deprivation of liberty is found in the prosecution system. Also, progress has been made in legislation regarding children welfare and the disabled, mainly because of the human rights obligations Iceland has underwent. In addition, the thesis states that confinement and use of restraints in nursing homes are often based on weak legal grounds.