Lögmenn. Hlutverk, ábyrgð og agaviðurlög

Abstract

Viðfangsefni þessarar ritgerð er tiltekin starfsstétt sem talin er mikilvæg í stjórnskipun okkar og kallast lögmenn. Um lögmenn er fjallað í lögum nr. 77/1998 um lögmenn (hér eftir einnig lml.) en samkvæmt 1. mgr. 1. gr. laganna er með lögmanni átt við þann sem hefur leyfi til að flytja mál fyrir héraðsdómstólum, Landsrétti eða Hæstarétti Íslands og er því tilefni til að skoða hvernig unnt er að öðlast lögmannsréttindi. Þá taka lögin auk þess, eftir því sem við á, til lögmanna sem heimild hafa til að starfa hér á landi undir starfsheiti heimalands síns í samræmi við reglur Evrópska efnahagssvæðisins (hér eftir einnig EES) eða stofnsamnings Fríverslunarsamtaka Evrópu (hér eftir einnig EFTA). Þá teljast lögmannsréttindi til atvinnuréttinda. Þeim einum er heimilt að nota starfsheitið lögmaður sem uppfyllir ákvæði 12. gr. lml og hefur virk réttindi samkvæmt lögunum og er því um að ræða lögverndað starfsheiti. Þá er lögmönnum skv. 3. mgr. 19. gr. lml. heimilt að stofna félag um rekstur sinn í því formi sem þeir sjálfir kjósa og er öðrum en lögmönnum óheimilt að reka félag um skrifstofu lögmanns eða eiga hlut í því. Í upphafi ritgerðarinnar verður gerð grein fyrir hlutverki lögmanna og stöðu þeirra í réttarkerfinu. Þá verður fjallað um nauðsyn þess fyrir réttarríkið að lögmannastéttin sé sjálfstæð og óháð, rétt eins og talin er þörf á sjálfstæðum og óháðum dómstólum. Tengsl milli lögfræði og siðfræði verða tekin til skoðunar og reglur um góða lögmannshætti. Þá verða fagsamtök lögmanna skoðuð, bæði hér á landi og erlendis en slík félög eru talin hafa mikilvægu hlutverki að gegna. Gerð verður grein fyrir starfsemi og hlutverki Lögmannafélags Íslands (hér eftir einnig LMFÍ), sem öllum lögmönnum á Íslandi er skylt að eiga aðild að. Fjallað verður um trúnaðarskyldu lögmanna og trúnaðarsamband þeirra við skjólstæðinga sína ásamt öðrum tengdum skyldum. Einnig verður vikið að skyldum verjenda og réttargæslumanna en aðeins lögmenn geta sinnt þessum störfum og er þeim jafnframt skylt að taka við tilnefninu eða skipun í þessi störf. Að því búnu verður sjónum beint að þeim reglum sem gilda um agaviðurlög lögmanna og álitaefnum því tengdu. Sérstaklega verður svipting lögmannsréttinda skoðuð. Þá verður greint frá möguleikum þeirra, sem sviptir hafa verið lögmannsréttindum, til þess að endurheimta réttindin. Lítið hefur verið skrifað um sviptingu lögmannsréttinda að íslenskum rétti auk þess sem ákvæði um uppreist æru voru nýlega felld úr lögum og verður vikið að því hvaða þýðingu sú lagabreyting hefur í för með sér. Að lokum verður reynt að varpa ljósi á tjáningarfrelsi lögmanna og hversu víðtækt það er. Aðferðafræðin er hefðbundin í þeim skilningi að gerð verður grein fyrir gildandi rétti með skýringum í viðeigandi réttarheimildum. Við þá skýringu verður meðal annars byggt á dómum Hæstaréttar auk álita umboðsmanns Alþingis. Einnig verður litið til dóma Hæstaréttar Noregs og Danmerkur. Þá verður við skýringu á gildandi rétti jafnframt byggt á dómum Mannréttindadómstóls Evrópu og er gerð tilraun til þess að draga fram alla helstu dóma Mannréttindadómstólsins sem varða lögmenn. Framkvæmd úrskurðarnefndar lögmanna verður ekki skoðuð í þessari ritgerð en greining á úrskurðum nefndarinnar væri efni í sjálfstæða ritgerð.