‘Hann er ljótr ok heldr ósyknligr’: Archaisms and Linguistic Oddities in Hreiðars þáttr heimska

Abstract

Hreiðars þáttr heimska is found in the Icelandic manuscript Morkinskinna, GKS 1009 fol., dated to around 1275. It has often been noted that the language and style of Hreiðars þáttr contains several peculiar or archaic features. In this study, these peculiar or archaic linguistic features will be examined with the aim of analysing their age and distribution and attempting to determine how archaic they may have been at the time of writing of the Morkinskinna manuscript, GKS 1009 fol. Three types of comparative material will be used: First, sources from the end of the twelfth century and the beginning of the thirteenth century, predating the Morkinskinna manuscript. Second, sources from the last quarter of the thirteenth century and thus roughly contemporary with the Morkinskinna manuscript. Thirdly, sources from the fourteenth century and thus younger than Morkinskinna. In addition to the Morkinskinna manuscript, GKS 1009 fol., Hreiðars þáttr is also found in two younger manuscripts, Hulda, AM 66 fol. from around 1350–1375, and Hrokkinskinna, GKS 1010 fol., from around 1400–1450. Selected linguistic features in Hreiðars þáttr in these three manuscripts will be compared with the aim of determining how archaic features in the Morkinskinna manuscript fared in the younger manuscripts. The conclusion is, in short, that Hreiðars þáttr in the Morkinskinna manuscript, GKS 1009 fol. does indeed contain linguistic features that very probably were considered somewhat archaic at the time of writing of GKS 1009 fol. Some of these features appear in the language of Hreiðarr himself or his brother’s, and it seems not improbable that they were used deliberately to give their language, Hreiðarr’s in particular, an odd or provincial character. Many of these characteristics disappear in the younger manuscripts containing Hreiðars þáttr, Hulda and Hrokkinskinna, perhaps because they were considered too archaic by the later scribes to be reproduced or perhaps the later scribes did not even recognize them or fully understand them.

Hreiðars þáttur heimska er einn af þáttunum í Morkinskinnu í GKS 1009 fol., frá um 1275, en mál og stíll hans hefur löngum þótt bera fornleg einkenni. Í ritgerð þessari verður rýnt í þessi fornlegu einkenni með það fyrir augum að greina aldur þeirra og útbreiðslu og meta hve fornleg þau muni hafa verið á ritunartíma Morkinskinnu, GKS 1009 fol. Einkum verður litið til þrenns konar samanburðarheimilda: Í fyrsta lagi heimilda frá lokum tólftu aldar og upphafi þeirrar þrettándu og eru því eldri en Morkinskinna, GKS 1009 fol. Í annan stað heimilda sem eru frá síðasta fjórðungi þrettándu aldar og því að heita má samtíða Morkinskinnu. Loks verður svo litið til heimilda frá fjórtándu öld sem yngri eru en Morkinskinna. Hreiðars þáttur er einnig varðveittur í tveimur yngri handritum, Huldu, AM 66 fol. frá um 1350–1375 og Hrokkinskinnu, GKS 1010 fol., frá um 1400–1450, og verða valin einkenni í máli Hreiðars þáttar borin saman í þessum þremur handritum með það fyrir augum að greina hvernig fornlegum máleinkennum Hreiðars þáttar í Morkinskinnu reiddi af í yngri handritunum. Niðurstaðan er í stuttu máli sú að í máli Hreiðars þáttar á Morkinskinnu, GKS 1009 fol., er að finna máleinkenni sem líkast til hafa þótt heldur fornleg á ritunartíma Morkinskinnu. Sum þessara einkenna er að finna í máli Hreiðars sjálfs og bróður hans og virðist ekki ótrúlegt að þau hafi verið notuð af ásettu ráði til að gefa máli þeirra, einkum Hreiðars, sérkennilegan afdalablæ. Mörg þessara einkenna hverfa í yngri handritum Hreiðars þáttar, Huldu og Hrokkinskinnu, ef til vill vegna þess að þau hafa verið svo fornleg að síðari tíma skrifarar hafa ekki talið þau nothæf eða mögulega ekki þekkt þau eða skilið.