Útilokunarmenning: Stafrænt andóf eða mannorðsmeiðingar?

Abstract

Í þessari ritgerð er fjallað um útilokunarmenningu (e. cancel culture) og reynt að varpa ljósi á hana í mannfræðilegu samhengi, með skírskotun í stafræn fræði og fjölmiðlafræði. Stuðst verður við kenningar um vald, veruhátt og auð, meðal annars. Fram til þessa hefur fræðileg umfjöllun um hugtakið verið minni innan mannfræðinnar en í öðrum fræðigreinum. Hugtakið lýsir ákveðinni hegðun og hugmyndafræði almennings, sem leitast við að ögra stigveldi samfélagsins á stafrænum grundvelli. Útilokunarmenning gengur fyrst og fremst út á að útiloka einstaklinga sem brotið hafa gegn samfélagslegum gildum og hagsmunum, innan ákveðinna rýma (nánar tiltekið á internetinu). Fjallað er um hvernig almenningur sýnir andóf gegn þeim sem brjóta samfélagsleg gildi, m.a. með því að neita þeim um aðgang að úrræðum sínum og auðvaldi. Samfélagsmiðlar hafa nú gefið aðgerðarsinnum möguleika á meiri áheyrn en nokkru sinni fyrr. Þátttakendur í útilokunarmenningu kjósa að kalla hana aðgerðarstefnu, en oft og tíðum endurspegla gjörðir þeirra álíka mikinn siðferðisbrest og þau sem verið er að útiloka hafa sýnt. Nafnleysi á internetinu kann að spila þar inn í, en önnur möguleg ástæða kann að vera sú að þar finnur fólk gjarnan líkt þenkjandi einstaklinga sem styrkja skoðanir þeirra og valdatilfinningu. Niðurstöður ritgerðarinnar benda til þess að þáttakendur í útilokunarmenningu þurfi að temja sér málefnalegri umræðu, skýrari markmið og sterkari fókus á kerfisbundin vandamál, svo hægt sé að taka útilokunarmenningu alvarlega sem skilvirka aðgerðastefnu.

This thesis will shed light on the cancel culture phenomenon, from an anthropological standpoint, with reference to digital studies and media studies. Anthropological theories of power, habitus and capital, etc. will be used as framework within this discussion. Academic coverage of the concept has, up until now, been less within anthropology than other academic fields. The concept describes certain behavioral patterns and ideologies of a public, that seeks to challenge a prevailing hierarchy within their community, through digital means of action. Cancel culture‘s ambition, first and foremost, is to cancel or eject an individual from power or influence, on the grounds that the individual has broken some type of moral code, set by communities to protect public interest, within particular (digital) fields. In this thesis I shall address how the masses demonstrate resistance towards these immoral individuals, for instance by withholding their resources and capital. Social media has now provided activists with an audience, far larger than it ever was. Participants of cancel culture in many cases, wish to define it as activism, even though their manners often echo the transgressions of those they seek to cancel. Anonymity on the internet might carry part of that blame, but other reasons for such expression might include people‘s perceived sense of power and acceptance, when their sentiments are strengthened and celebrated by other likeminded individuals. The conclusion of this thesis infers, that participants of cancel culture need to adopt: a more objective discourse, further explicit endgoals and a stronger focus on systematic issues, in order for cancel culture to be taken seriously as an effective form of activism.