Er sælla að gefa en þiggja? Gjafaskiptakenningar í mannfræði og líffæragjöf

Abstract

Kenningin um gjafaskipti var þróuð af Marcel Mauss um 1920. Hann hélt því fram að gjafaskipti fælu í sér þrjú lykilatriði; að gefa, að þiggja og að gefa til baka. Líffæragjöf er þegar einstaklingur gefur úr sér líffæri til ígræðslu. Líffæraígræðsla er það þegar líffæri eru fjarlægð úr einni manneskju og síðan grædd í aðra. Sem dæmi má nefna að bæði er hægt að þiggja nýra frá lifandi og látnum gjafa. Lifandi nýrnagjöfum hefur fjölgað mikið síðustu ár vegna skorts á nýrum frá látnum gjöfum. Þar sem biðlistar eftir líffærum lengjast hafa sérfræðingar leitað nýrra leiða við öflun á líffærum, til dæmis með líffæraígræðslu þar sem líffæri eru fengin úr dýrum og grædd í menn eða jafnvel með lögleiðingu á líffærasölu til þess að hvetja til líffæragjafar. Margir telja þó að lögleiðing líffærasölu myndi neyða fátækt fólk til þess að selja líffæri sín og það myndi því breikka bilið milli ríkra og fátækra í heiminum. Því hefur verið haldið fram að líffæragjöf gæti átt margt sameiginlegt með gjafaskiptum, þar sem gjafaskipti eru byggð á gjöfum af fúsum og frjálsum vilja. Ólíkt þeirri skyldu að gefa til baka þegar um hefðbundin gjafaskipti er að ræða er það að gefa ekki til baka almenna reglan í líffæragjöf. „Gjöf lífsins”, eins og líffæragjöf hefur stundum verið nefnd, er gjöf sem getur ekki verið endugoldin með jafngildri gjöf eða betri. Líffæragjöf er því gjafaskipti þar sem ekki er gert ráð fyrir endurgjöf. Gjöfin á sér ekkert efnislegt eða táknrænt jafngildi og fjárhagsleg endurgreiðsla fyrir líffæri er bönnuð með lögum í flestum löndum.

Marcel Mauss developed the theory of gift exchange around 1920. He argued that gift exchange involved three key elements; to give, to receive and to reciprocate. Organ transplant is when organs are removed from one person and then transplanted to another. Kidneys can for example be accepted from both living and deceased donors. Live kidney donations have increased significantly in recent years due to shortage in kidneys from deceased donors. As waiting lists for organs grow longer, experts have sought new ways to acquire organs, such as xenotransplantation where organs are derived from animals and implanted in humans or by organ sale. Many believe, however, that by authorizing the sale of organs would force poor people to sell their organs and widen the gap between the rich and the poor. It has been argued that organ donation may have something in common with gift-giving theories, where gift exchange is based on voluntary gifts. Unlike the obligation to reciprocate in traditional gift exchange, not to reciprocate is the general rule in organ donation. “The gift of life”, as organ donation has sometimes been called, is a gift that cannot be reciprocated with an equivalent gift or better. Organ donation is therefore an exchange of gifts where reciprocity is not expected. The gift has no material or symbolic equivalent and, in most countries, the law prohibits financial reimbursement for organs.