Sjálfstæði dómstóla samkvæmt 1. mgr. 6. gr. mannréttindasáttmála Evrópu í ljósi réttarríkishugtaksins

Abstract

Viðfangsefni ritgerðarinnar er sjálfstæði dómstóla samkvæmt 1. mgr. 6. gr. mannréttindasáttmála Evrópu í ljósi réttarríkishugtaksins. Ritgerðinni er ætlað að stuðla að því að lesandi öðlist yfirsýn yfir þær kröfur sem réttarríkið gerir til sjálfstæðis dómstóla og hvernig sjálfstæði þeirra er forsenda þess að réttarríki sé fyrir hendi. Í því skyni verða könnuð skrif fræðimanna um réttarríkið og sjálfstæði dómstóla og dómaframkvæmd bæði innlendra og alþjóðlegra dómstóla hvað efnið varðar. Í upphafi ritgerðarinnar verður varpað ljósi á hvaða atriði einkenna helst réttarríkið og hvernig hugtakið hefur þróast í gegnum tíðina. Litið verður til þess hvenær hugtakið réttarríki kom fyrst fram á sjónarsviðið, bæði á alþjóðlegum vettvangi og í íslenskum landsrétti, og afstaða tekin til þeirra heimspekilegu kenninga sem mótast hafa um inntak þess. Að lokinni umfjöllun um réttarríkishugtakið beinist umfjöllunin að því hvernig sjálfstæði dómstóla tengist réttarríkinu og hvers vegna það er mikilvægt til að tryggja tilvist þess. Ítarlega verður vikið að dómaframkvæmd Mannréttindadómstóls Evrópu um álitaefni er lúta að 1. mgr. 6. gr. mannréttindasáttmálans í því skyni að skilja betur hvernig réttarríkið birtist í framkvæmd dómstólsins. Þá verður vikið að samspili milli mannréttindasáttmála Evrópu og mannréttindaskrár Evrópusambandsins og hvernig dómaframkvæmd Mannréttindadómstólsins og dómstóls Evrópusambandsins spilar saman sem ein heild þegar kemur að mati á því hverjar séu kröfur réttarríkisins til sjálfstæðra dómstóla.Síðast en ekki síst verður umfjöllun ritgerðarinnar beint að íslenskum rétti og hvernig reglan um sjálfstæði dómstóla birtist í stjórnarskrá, almennum lögum og framkvæmd íslenskra dómstóla. Kannað verður hvernig íslensk löggjöf samræmist réttarríkishugtakinu meðal annars í ljósi túlkunar Mannréttindadómstóls Evrópu á 1. mgr. 6. gr. mannréttinda–sáttmálans og vikið að dómum sem fallið hafa gegn Íslandi fyrir Mannréttindadómstólnum hvað kröfur ákvæðisins varðar. Að lokum verða dregnar ályktanir um það hvort réttarríki sé raunverulega tryggt með gildandi lögum og lagaframkvæmd um dómstólaskipan og dómara hér á landi.