Hlutverk samfélagsgreina : viðhorf kennara til kennslu samfélagsgreina í íslenskum grunnskóla

Abstract

Viðfangsefni rannsóknarinnar er viðhorf kennara til kennslu samfélagsgreina í einum tilteknum grunnskóla á Íslandi. Viðhorf kennarana voru skoðuð út frá hugmyndum þeirra um hlutverk samfélagsgreina í grunnskólum og hlutverk kennarans við kennslu samfélagsgreina. Þessi hlutverk voru skoðuð út frá skipulagningu, greinaskiptingu, kennslu- og matsaðferðum með hliðsjón af aðalnámskrá grunnskóla.Samfélagsgreinar eru víðtæk námsgrein og álitamál hafa verið uppi um hlutverk þeirra og um hvað þær eigi að fjalla síðan hugtakið kom fyrst fram á sjónarsviðið. Þá hafa erlendar rannsóknir sýnt að kennsla í samfélagsgreinum hafi dregist saman á undanförnum árum og tilgangur þeirra jafnvel dreginn í efa. Saga og landafræði hafa verið umfangsmestu námsgreinarnar innan samfélagsgreina samkvæmt aðalnámskrá grunnskóla. Sögukennsla hefur haft orð á sér að styðjast við einhæfar kennsluaðferðir á borð við utanbókarlærdóm og staðreyndanám. Þá hafa fyrri íslenskar rannsóknir sýnt að kennslubækur og próf hafi stýrt námi og kennslu í samfélagsgreinum að talsverðu leyti. Viðfangsefnið var sett í fræðilegt samhengi þar sem notast var við bæði erlendar og íslenskar heimildir. Hlutverk kennarans, kennslu- og matsaðferðir voru skoðuð út frá markmiðum náms almennt séð og sérstaklega út frá markmiðum, hlutverki og tilgangi kennslu í samfélagsgreinum. Í rannsókninni voru tekin viðtöl við fjóra viðmælendur sem allir kenna samfélagsgreinar í einum tilteknum grunnskóla á Íslandi. Tilgangur viðtalanna var að afla gagna sem gætu gefið mynd af viðhorfum kennara til kennslu samfélagsgreina í grunnskóla á Íslandi. Það er því um tilviksrannsókn að ræða. Niðurstöðurnar voru greindar með eigindlegri aðferðafræði þar sem sex þemu voru sett fram og þau tekin til umræðu. Helstu niðurstöður rannsóknarinnar voru þær að kennararnir voru jákvæðir í garð samfélagsgreina, höfðu sambærilegar hugmyndir í skilgreiningu sinni á samfélagsgreinum og töldu þær gegna mikilvægu hlutverki í skólastarfinu. Hinsvegar reyndust kennararnir misjafnlega ánægðir með þann fjölda kennslustunda sem þeir fengu til að kenna samfélagsgreinar. Þá kom í ljós að kennararnir notuðust lítið sem ekkert við utanbókarlærdóm og staðreyndanám og er útlistunarkennsla farin að víkja fyrir aukinni verkefnavinnu sem oftast er unnin í hópum. Loks kom í ljós að vægi prófa virðist vera að minnka í samfélagsgreinum.

The subject of this research was teachers attitudes towards social studies in compulsory school in Iceland. The attitudes were explored on the basis of the teachers’ ideas about their roles as a social studies teacher and the purpose of social studies. These roles were examined with planning, division of subjects, teaching methods and assessment in mind with considerations to the Icelandic national curriculum guide for compulsory schools.Social studies are extensive subject and there have been controversies about their role and what they should cover. Foreign studies have also shown that social studies instructions have decreased in recent years and their purpose has even been questioned.History and geography have been the key subjects within social studies according to the national curriculum for compulsory schools. History has a reputation of using homogeneous teaching methods. Previous studies in Iceland have also shown that textbooks and exams have controlled the social studies instructions.The subject was put in context with scholarly discussion from Icelandic and foreign sources. The teacher’s role, teaching methods and assessment methods were examined from the angles of educational objectives in general and particularly from the purpose of social studies education.Four teachers in a specific cumpulsory school took part in the research. This was a qualitative research based on interviews. The purpose of the interviews was to gather data that could provide a picture of teachers attitudes towards the teaching of social studies in compulsory schools in Iceland. This research was a case study and the findings were analyzed by using qualitative methods in which six themes were presented and discussed.The main findings were that the teachers were positive towards social studies, they had similar ideas in their definition of social studies and considered them to play an important role in compulsory school education. However, some of the teachers were dissatisfied with their instructional time for social studies. It was also found that the teachers made little or no use for memorizing material and direct instructions are receding in social studies because of increased work projects especially in cooperative learning. Finally, it was found that the importance of exams seems to be at premium in social studies.