"Haf gengr hríðum við himin sjálfan …": An Investigation into the Rôle(s) of the Sea in pre-Christian Scandinavian Beliefs and Practices of the Iron Age

Abstract

Þessi ritgerð rannsakar hlutverk sjávarins í forkristinni norrænni trú (PCRN) og athöfnum frá járnöld til fyrri hluta miðalda. Greining heimilda kynnir fjölbreyttar heimildir sem eiga uppruna sinn víða, frá Eystrasaltinu til eyja í Atlandshafi og meginlönd Skandinavíu. Í fyrsta hluta af tveimur á sér stað greinargóð umræða um hlutverk sjávarins í sögu og rannsókna á sviði PCRN. Á þessum grunni er nálgun ritgerðarinnar byggð, sem lítur til nýlegra vistfræðilegra hugmynda innan fræðasviðsins. Með notkun aðferða úr nýefnishyggju við rannsókn á sjónum opnast sá möguleiki að skoða hverskyns sambönd, hvort sem hlutaðeigendur eru mennsk, ómennsk eða ofur-mennsk. Þess konar sambönd eru ígrunduð í öðrum hluta ritgerðarinnar, sem skiptist síðan í þrjá hluta, hver þeirra með áherslu á ákveðna tegund heimilda: forn grísk-rómversk rit; efnisbundnar heimildir úr fornleifum og táknmyndafræði; og bókmenntir miðalda. Séstakar tengingar milli fornnorræns fólks, guða og sjávarins eru mótaðar og greindar. Skoðað er sérstaklega hvort for-kristin trú og athafnir hafi falið í sér einhverskonar trú á sjávar-guði, og þá hvaða merkingu sjórinn hefur haft í trúarlegum skilngi ef ekki sem guð. Ritgerðinni lýkur með þeirri staðhæfingu að gagnlegt sé að taka til greina umhverfis- og vistfræðileg sjónarhorn við greiningu heimildanna. Færð eru rök fyrir því að skoðun á hlutverki efniskenndra eiginleika hafsins í trú og athörfnum fólks fyrri tíma—án þess þó að festast í gildrum náttúru-rómantískra hugmynds—gefst tækifæri til þess að sjá blæbrigði í samböndum mennskra og ómennskra fyrirbæra sem miðalda og nútíma handbækur gefa ekki nóg til kynna. Raunar eru hér haldið fram að heimildirnar virðast sýna sjóinn sem svo margslungið fyrirbæri að yfirráðasvið eins guðs dugar ekki til, jafnt eins og sjórinn hefur alltaf verið svo botnlaus að hugarheimar mannfólks nær einfaldlega ekki utan um hann.

This thesis investigates the rôle of the sea in pre-Christian Nordic religious beliefs and practices (PCRN) from the Iron Age to the Early Middle Ages and includes source-critical discussions which showcase a range of sources from a broad area, spanning from the Baltic to the North Atlantic islands and the Scandinavian mainlands. In the first of two parts, a detailed discussion of the rôle of the sea within the history of research into PCRN is carried out. The thesis builds on this foundation by drawing on some of the most recent eco-theoretical approaches to the field. Inspired by new-materialist frameworks to the sea it aims to map out of relationships of any kind, that is, between human, non-human, and more-than-human agents of all sorts. Such relationships are discussed in the second part of the thesis in three analytical sections, each focusing on a particular set of sources: early Græco-Roman writings; material sources in the fields of archæology and iconography; and the Mediæval literary sources. Particular links between Ancient Scandinavian people, divinities, and the sea are developed and discussed. Of particular interest here is whether the pre-Christian religious beliefs and practices involved any sea-deities, and how the sea might have been conceptualized in religious terms if it was not through some kind of deification. The thesis concludes by arguing that there is much to be gained from considering the various climato-ecological layers in the sources. While attempting to avoid pitfalls of Nature-Romantic perspective, it argues that studying the rôle that physical aspects of the sea might have played in past religious beliefs and practices might reveal a more nuanced understanding of human and non-human relationships than Mediæval and Modern handbooks on PCRN suggest. Indeed, as is argued here, the sources appear to present the sea as a multi-faceted entity that seems to transcend the domains of single deities, just as the sea has always been somewhat unfathomable to the human imagination.