„Samningaviðræður vinnast eða tapast í undirbúningnum, undirbúningurinn skiptir öllu máli“: Verklag við gerð kjarasamninga

Abstract

Kjarasamningagerð á Íslandi undanfarinna ára hefur sætt gagnrýni. Bent hefur verið á að hún dragist um of á langinn sem að einhverju leyti megi rekja til þess að undirbúningur samningsaðila og samningaviðræðna hafi ekki verið nægilega markviss. Eitt meginmarkmið vinnulöggjafarinnar er að tryggja að sem minnst tjón hljótist af vinnudeilum fyrir atvinnulíf og þjóðarbú. Þrátt fyrir það hafa verkföll verið tíð á Íslandi. Samkvæmt verkfallskenningum eru verkföll bein afleiðing misheppnaðs kjarasamningaferlis. Víða í nágrannaríkjum okkar er hefð fyrir því að samningur taki við af samningi, en það er nær óþekkt á Íslandi. Ekki er óalgengt að 9-11 mánuðir líði frá því að kjarasamningur rennur út þar til nýr samningur er undirritaður. Yfir þriðjungi allra kjarasamninga í síðustu kjarasamningalotu var vísað til ríkissáttasemjara. Markmið þessarar rannsóknar er að varpa ljósi á vinnulag við gerð kjarasamninga á Íslandi og komast að því hvort eftirsóknarvert sé að komast á þann stað að samningur taki við af samningi með það að leiðarljósi að draga úr átökum á íslenskum vinnumarkaði. Gerð var eigindleg rannsókn og stuðst við rannsóknarsnið tilviksrannsóknar. Var sjónum beint að samninganefnd Sambands íslenskra sveitarfélaga (SNS) og þeim stéttarfélögum sem hún semur við. Tekin voru átta viðtöl. Við formann SNS, ríkissáttasemjara og sex forsvarsmenn stéttarfélaga. Rannsóknin er hagnýt og eru niðurstöður hennar til þess fallnar að bæta kjarasamningagerð á íslenskum vinnumarkaði.Niðurstöður gefa til kynna að bæta þurfi aðferðafræði og verklag við gerð kjarasamninga á Íslandi. Allir viðmælendur rannsóknarinnar voru sammála því að samningaferlið þarf að vera skilvirkara og markvissara til að samningur geti tekið við af samningi og vilja stefna í þá átt. Ljóst er að bæði atvinnurekendur og launþegar geta vandað sig betur og enginn getur skorast undan þeirri ábyrgð. Til að ná árangri þarf samstillt ákak aðila vinnumarkaðarins. Tryggja þarf sameiginlegan skilning þeirra á þeim úrlausnarefnum sem íslenskur vinnumarkaður stendur frammi fyrir og skapa meiri sátt um ferli viðræðnanna. Undirbúningur, bætt tímalína og fræðsla eru lykilatriði þess að láta samningaferlið ganga betur. Þá gegnir ríkissáttasemjari mikilvægu hlutverki þegar kemur að góðu samningalíkani og kjarasamningaviðræðum.

Over the past years the Icelandic collective bargaining system has drawn criticism. The point is made of a drawn-out process which may partly be attributed to insufficient preparation on behalf of the negotiating parties in the build-up of the resolution phase. One of the main aims of the legislation covering industrial relations is to minimize damages caused by industrial disputes and costs borne by the economy and society in general. In spite of this strikes have been quite frequent in Iceland. According to theories regarding work stoppages strikes are a direct consequence of a failure in the negotiating process. In many neighboring countries the process incorporates a continuous succession of collective agreements, but this is almost never the case in Iceland where it is not uncommon for nine to eleven months to pass from the lapsing of a former collective agreement until a new agreement is signed. In the last general round of negotiations more than a third of all lapsed agreements were referred to the state mediator. This thesis explores the actual procedures adopted in collective bargaining in Iceland. An attempt is made to ascertain if it is feasible to strive for a continuous succession of collective agreements based on the premise that this would lessen conflicts. Qualitative research was executed, which relied upon methods from a case-study approach. The case studied was that of the negotiating committee of the Icelandic Association of Local Authorities (abbrev. SNS) and the trade unions it concludes agreements with. Eight interviews were conducted; with the chairman of the SNS negotiating committee, the state mediator and six leaders of trade unions. The research can be practically applied and the findings used to indicate a better negotiating process. It emerges that methods and procedures adopted by the social partners must be enhanced. The process itself has to become more efficient and targeted to facilitate the continuous succession of collective agreements. It seems clear that more dedication is called for from both employers and employees and full accountability should be upheld, success being the product of a harmonized effort by all social partners. A common understanding must be maintained regarding the issues faced by the Icelandic labor market, and a consensus reached as to the modus operandi of the negotiations. Preparation, an enhanced timeline and guidelines are core concepts in order to strengthen the process. The state mediator is also instrumental in facilitating a good resolution model and frameworks for negotiations.