Samanburður á Botsvana og Suður-Afríku: Eignaréttur, ættbálkaland og hagvöxtur.

Abstract

Hagfræðinga og aðra fræðimenn greinir á um ýmsar ástæður þess hvað skilji á milli ríkra og fátækari þjóða heims, hví sumar búa við hagsæld en aðrar ekki. Samhljómur er um að til að byggja upp hagsæld í landi þá þurfi að ríkja lög og regla, frjáls og örugg markaðsviðskipti og vel skilgreindur eignaréttur. Í þessari ritgerð verður leitast við að svara þeirri spurningu hvað valdi mismiklum hagvexti undanfarna hálfa öld í nágrannaríkjunum Botsvana og Suður-Afríku í sunnanverðri Afríku. Er skýringanna að leita í ólíkri stofnanauppbyggingu eða mismunandi fyrirkomulagi á eignarétti í ríkjunum tveimur? Rakin er stuttlega saga Suður-Afríku og Botsvana, hvernig samfélagsstofnanir ríkjanna urðu til, hvernig sagan og stjórnmálin mótuðu og þróuðu þær og tilheyrandi þróun hagvaxtar og það síðan borið saman við kenningar stofnanahagfræðinnar.Botsvana hlaut sjálfstæði árið 1966. Þar hefur tekist að skapa stjórnmálalegar og efnahagslegar stofnanir sem byggja á breiðri þátttöku með jákvæðum hvötum. Þar er nægileg pólitísk miðstýring ríkisvalds sem getur framfylgt lögum og reglu. Jafnframt er valdinu í landinu dreift til breiðs hóps í samfélaginu og valdhöfum settar nægilegar pólitískar skorður. Árið 1966 var aðskilnaðarstefnan ríkjandi í Suður-Afríku og henni lauk formlega ekki fyrr en 1994 þegar lýðræðiskjörin stjórn tók við völdum. Ljóst má vera að á tíma aðskilnaðarstefnunnar gögnuðust hvatar til framleiðsluaukningar ekki öllum hópum landsmanna. Ekki tókst jafn vel og í Botsvana að byggja upp hvatastofnanir sem byggja á breiðri þátttöku, hvorki á efnahagslega né stjórnmálalega sviðinu. Þvert á móti var efnahags- og stjórnmálakerfið sniðið að sérhagsmunum eins hóps sem nýtti stjórnmálalegt vald sitt til að móta efnahagsstofnanirnar þannig að þær nýttust til sjálftöku frá meirihluta íbúanna. Helstu kenningar stofnanahagfræðinnar um eignaréttinn verða skoðaðar og samningaferlið á bakvið hann og farið yfir mun á fyrirkomulagi eignaréttar í ríkjunum. Loks er athugað að hve miklu leyti fræðilegu forsendurnar eiga við um þær stofnanir sem myndast hafa í samanburðarlöndunum tveimur.