Lögreglustarf og áhrif þess á tjáningarfrelsi: Takmarkanir á tjáningarfrelsi opinberra starfsmanna

Abstract

Markmið ritgerðarinnar var að gera grein fyrir reglum sem gilda um tjáningarfrelsi opinberra starfsmanna og þeim takmörkunum sem það sætir. Í ritgerðinni var enn fremur sérstök áhersla á umfjöllun um reglur sem við koma starfsmönnum lögreglu. Í því skyni var rýnt í lög sem um efnið gilda og fjallað um þær reglur sem mestu skipta við mat á því hvort að takmarkanir á tjáningu starfsmanns hins opinbera teljist standast skilyrði 3. mgr. 73. gr. stjórnarskrár. Nýlegt tjáningarfrelsisákvæði innan stjórnsýslulaga nr. 37/1993 lögfesti meginreglu um tjáningarfrelsi opinberra starfsmanna, með undantekningum vegna þagnarskyldu eða trúnaðar- og hollustuskyldna og var um það fjallað.Vammleysisskylda starfsmanna ríkisins, sbr. 14. gr. laga nr. 70/1996 var einnig til umfjöllunar. Skyldurnar voru teknar til nánari skoðunar og leitt í ljós að heimilt getur talist að takmarka tjáningarfrelsi starfsmans ríkisins á grundvelli reglnanna og krafna sem af þeim leiða. Þá var einnig stuttlega greint frá áminningum á grundvelli 21. gr. laga um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins nr. 70/1996 og málsmeðferð þeirra. Lögreglumenn og starfsmenn lögreglu fengu sérstaka athygli í ritgerðinni og var farið yfir lögreglulög nr. 90/1996 með áherslu á ákvæði 13. gr. þeirra laga. Leitt var í ljós með fordæmi að reglan sem býr í 13. gr. lögreglulaga nr. 90/1996 leggur strangari kröfur um trúnaðar-, hollustu- og vammleysisskyldu á herðar starfsmanna lögreglunnar. Ástæðan fyrir því er eðli þess starfs og hlutverks sem lögreglan framfylgir í þágu allsherjarreglu. Það sem greinir starf lögreglunnar mest frá öðrum opinberum störfum eru valdbeitingarheimildir sem hún hefur, sbr. 14. og 15. gr. lögreglulaga og staða lögreglustarfsins innan stjórnsýslunnar. Siðareglur lögreglunnar frá 26. júní 2003 voru einnig skoðaðar. Þá var að lokum fjallað um nefnd um eftirlit með störfum lögreglunnar og hlutverk hennar. Það er heimilt að lögum að takmarka tjáningarfrelsi lögreglumanna innan starfs, sbr. 13. gr. lögreglulaga, sbr. 14. og 21. gr. stml. Heimildir til takmörkunar á tjáningarfrelsi lögreglumanna eru víðtækari en á við um tjáningu annarra opinberra starfsmanna. Óvissa ríkir þó enn um það hve langt má ganga í takmörkunum á tjáningarfrelsi lögreglumanna utan starfs enda skulu starfsmenn hins opinbera almennt njóta tjáningarfrelsis að sama marki og almennir borgarar í málefnum sem eru ótengd starfi þeirra, sbr. 41. gr. ssl., sbr. 3. mgr. 73. gr. stjórnarskrár. Af umfjölluninni er ljóst að lagagrundvöllur fyrir slíkri takmörkun er óskýr en í fræðaskrifum hér á landi hefur verið talið mikilvægt að lög um þetta efni séu skýr og afdráttarlaus.