Uppljóstrarar í sakamálum : mat á lögmæti notkunar uppljóstrara í sakamálum og afleiðingar ólögmætrar notkunar

Abstract

Á grundvelli 89. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála og 9. gr. reglna nr. 516/2011 um sérstakar aðferðir og aðgerðir lögreglu við rannsókn sakamála, er lögreglu heimilt að nota uppljóstrara við rannsókn sakamála. Notkun uppljóstrara er öflugt úrræði við rannsókn alvarlegra brota, einkum í fíkniefnamálum og skipulagðri brotastarfsemi. Markmið ritgerðarinnar er að leitast við að svara hvaða aðferðafræði skuli beita við mat á því hvort notkun uppljóstrara sé lögmæt og hvaða afleiðingar það hefur ef notkunin telst ólögmæt. Ritgerð þessi hefst á almennri umfjöllun um rannsókn sakamála. Þar á eftir snýr umfjöllun að sögulegu yfirliti sérstakra aðferða og aðgerða lögreglu við rannsókn sakamála og fjallað er um tegundir sérstakra rannsóknaraðferða lögreglu samkvæmt ákvæði 89. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála. Þá er hugtakið uppljóstrari skilgreint og fjallað um gildandi reglur um notkun uppljóstrara á Íslandi, Danmörku og Noregi. Því næst er gerð grein fyrir greiningaraðferð Mannréttindadómstóls Evrópu við mat á lögmæti notkunar uppljóstrara. Að því loknu tekur við umfjöllun um mögulegar réttarfarslegar, refsiréttarlegar og einkaréttarlegar afleiðingar sem notkun ólögmæts uppljóstrara hefur í för með sér. Helstu niðurstöður ritgerðarinnar eru þær að notkun uppljóstrara telst ólögmæt ef sá sem aðgerðin beindist gegn var hvattur eða ginntur af uppljóstraranum til að fremja refsiverða háttsemi, m.ö.o. má uppljóstrari ekki kalla fram refsiverða háttsemi sem annars hefði ekki verið framin. Þá telst notkun uppljóstrara lögmæt ef hún leiðir til þess að sá sem aðgerðin beinist gegn fremur refsiverða háttsemi sem hann hefði hvort eð er framið. Sé aðgerðin ólögmæt eru miklar líkur á að þolandi hennar eigi rétt á lækkun refsingar eða beri að sýkna hann fyrir misgjörninginn. Jafnframt kunna þeir, sem ábyrgð bera á hinu ólögmæta framferði, að vera beittir viðurlögum af þeim sökum. Einnig gæti íslenska ríkið borið bótaábyrgð gagnvart þolanda aðgerðarinnar.

On the basis of Article 89 of the Criminal Procedure Act no. 88/2008 and Article 9 of the regulations on special investigative methods, no. 516/2011, the police may use informants in criminal investigations. The use of informants is a powerful investigative method in the investigation of serious offences, notably in organised crime and drug-related offences. The purpose of this thesis is to shed light on the methodology used in assessment of entrapment cases and the consequences of illegal police incitement. The thesis begins with a general discussion of criminal investigations. Followed by a discussion of the historical overview of the special investigative methods, and the types of methods available to the police are discussed in accordance the beforementioned Article 89. The term 'informant' is defined and the scope of the rules of the use of informants in Iceland, Denmark and Norway are discussed. Following that is the analytical method of the ECHR in assessing whether or not the defendant has been incited by the informant to commit an offence. If the defendant is found to have been entrapped a procedural issue might arise and possible penal consequences. The conclusion was reached that if the informant did not act in an essentially passive manner and incited the defendant to commit an offence, that he would not have otherwise committed, the use of the informant is illegal. Likewise the use of an informant is considered legal if the offence would have been committed regardless of the incitement. If the entrapment is considered illegal, the defendant might be entitled to a reduction of his sentence or should be acquitted of the offense. Also, those responsible for the illegal conduct may be subject to sanctions as a result. The Icelandic state could also be liable to the person who was entrapped by the police.