Afturvirkni laga með hliðsjón af takmörkun atvinnuréttinda og sjónarmiðum um réttmætar væntingar

Abstract

Atvinnugreinar hafa tekið stakkaskiptum í takt við tækniframfarir, þarfir samfélagsins og nýlega vegna umhverfissjónarmiða. Með ákalli þeirra hefur löggjafinn þurft að bregðast við með setningu nýrra laga enda fer hann með lýðræðisumboð þjóðarinnar og tekur ákvarðanir um sameiginlega hagsmuni hennar. Löggjafinn getur þannig takmarkað atvinnuréttindi manna með lögum í þágu almannahagsmuna. Stjórnvöld sjá um úthlutun starfsleyfa og lagaumgjörðina í kringum tilheyrandi atvinnugreinar. Það eru því stjórnvöld sem taka ákvarðanir um hverjir hljóta þessi tilteknu réttindi og hvernig meðferð þessara réttinda skuli háttað, innan marka laganna. Þegar löggjafinn setur ný lög eða stjórnvöld setja ný stjórnvaldsfyrirmæli, sem snerta atvinnuréttindi manna, geta reglur og sjónarmið um afturvirkni laga og réttmætar væntingar sett þeim ákveðin takmörk. Í þessari ritgerð verður leitast við að varpa ljósi á afturvirkni laga með hliðsjón af takmörkun atvinnuréttinda og sjónarmiðum um réttmætar væntingar. Í kafla 2 verður fyrst fjallað um hugtakið lagaskil og hvernig það tengist afturvirkni. Í næstu undirköflum verður síðan farið almennt yfir afturvirkni og hvort lagt sé bann við henni í íslenskum lögum. Í kafla 3 verður gerð grein fyrir stjórnarskrárvernd atvinnuréttinda og sjónarmiðum um réttmætar væntingar. Þar verður fjallað um þær reglur sem löggjafinn þarf að fylgja þegar hann takmarkar atvinnuréttindi og endurskoðun dómstóla á þeirri takmörkun. Í kafla 4 verður fjallað um meðferð stjórnvalda á atvinnuréttindum einstaklinga eða lögaðila. Þar verður gerð grein fyrir stjórnsýsluframkvæmd og hvernig hún getur snert þau réttindi. Einnig verður fjallað um þær reglur og sjónarmið sem stjórnvöld þurfa að hafa í huga þegar þau breyta stjórnsýsluframkvæmd sem er almennt kunn. Að lokum verður í kafla 5 fjallað um dómaframkæmd Hæstaréttar og álit umboðsmasnns Alþingis sem lúta að löggjöf sem hróflar við atvinnuréttindum og reynt verður að setja framkvæmdina í samhengi við sjónarmið um afturvirkni laga og réttmætar væntingar.