Ímyndaðar ímyndarkrísur: Áhrif sjálfsmyndar Íslendinga á þjóðfélagsumræðu hrunstímans

Abstract

Djúpstæð óvissa um sjálfsmynd íslensku þjóðarinnar og minnimáttarkennd Íslands gagnvart stærri þjóðum á alþjóðavettvangi, stýrir mögulega ákvarðanatöku stjórnvalda hverju sinni með beinum eða óbeinum hætti, sér í lagi þegar stjórnmálamenn standa frammi fyrir erfiðum áskorunum. Ef litið er til aðdraganda íslenska bankahrunsins 2008 og eftirmála þess, sérstaklega Icesave-málsins, sést hvernig sjálfsmynd þjóðarinnar vefst fyrir íslenskum stjórnmálamönnum þegar þeir þurfa að leysa skyndileg og umfangsmikil verkefni. Með vísan til þess hvernig íslenskir ráðamenn og hagsmunaaðilar viðskiptalífsins töluðu um útrás íslenskra banka og þá skammvinnu hagsæld sem ríkti á Íslandi eftir einkavæðingu þeirra uppúr aldamótum, má sjá að hugmyndir um sjálfsmynd íslensku þjóðarinnar eru þar fyrirferðamiklar. Þessar hugmyndir virðast síðan hafa lamað stjórnvöld á sinn hátt, þegar þau stóðu frammi fyrir hruni gervalls íslenska bankakerfisins. Sömu hugmyndir virðast einnig hafa verið undirtónn þeirrar orðræðu sem var ríkjandi í íslenskum stjórnmálum eftir hrun, sér í lagi í kringum Icesave-málið. Það mál var í raun hörð milliríkjadeila á íslenskan mælikvarða, milli Íslands annars vegar og Breta og Hollendinga hins vegar. Í þeirri deilu má segja að djúpstæð óvissa um stöðu Íslands á alþjóðavettvangi og sjálfsmynd þjóðarinnar, hafi mögulega haft áhrif á hvernig umræða stjórnmálamanna um málið þróaðist.

A feeling of insecurity and inferiority towards neighbouring countries is deeply rooted in the self image of the Icelandic general public. This fact can, directly or indirectly, have an impact on policy making in Iceland, especially when politicians face large crisis. When looking at the run-up to the banking crash in Iceland in 2008, its aftermath and especially the Icesave-dispute, one can see how the countries´ self image can get in the way of politicians solving big and sudden challenges. With referring to how Icelandic politicians and business lobbyists talked about the growth of Icelandic banks abroad and the sudden spike in economic prosperity in Iceland, it becomes clear that ideas of public self-image are very present in the national discourse. These ideas then seem to have paralysed the Icelandic government, when it faced the systemic crash of the Icelandic financial sector in 2008. These same ideas also serve as the backbone of the political discourse surrounding the Icesave-dispute. By Icelands´ standards, the Icesave-dispute was a very harsh international dispute, between Iceland and the UK on one hand and Iceland and the Netherlands on the other. Deeply rooted insecurities surrounding Iceland´s self image may have had an impact on how the political discourse in Iceland on the matter developed.