Útbreiðslusaga birkis við Merkihvol og Stóra-Klofa í Landsveit

Abstract

Jarðvegseyðing á Íslandi hefur verið mikil frá landnámi vegna óhóflegrar landnýtingar. Birkiskógar tóku að hörfa verulega vegna mikillar nýtingar af völdum manna og bústofns á öldunum eftir landnám og var útbreiðsla þeirra í lágmarki í byrjun 20. aldar. Endurheimt vistkerfa er nauðsynlegt skref til þess spyrna við gróðureyðingu og er endurheimt birkiskóga mikilvæg í því sambandi. Til þess að endurheimta þó ekki sé nema hluta þess skógar sem hefur tapast hefur verið ráðist í stór endurheimtarverkefni á borð við Hekluskógaverkefnið. Aðferðafræði þess verkefnis byggir mikið á því að græða upp örfoka land með birkieyjum eftir að skapast hafa a.m.k. lágmarks skilyrði fyrir landnám birkis. Í þessu verkefni var fjarkönnun með loftmyndum notuð til þess að skoða sjónrænar breytingar á þekju birkiskóga á tveim rannsóknarsvæðum frá 1960-2019. Rannsóknarsvæðin voru við Stóra-Klofa og Merkihvol í Landsveit. Flatarmál skógarþekjunar var mælt með klasagreiningu á misgömlum loftmyndum og mat lagt á útbreiðsluhraða skógarins yfir mismunandi tímabil. Helstu áhrifaþættir sem voru kannaðir voru veðurfar, Heklugos, búfjárbeit, landgræðsluaðgerðir og breytingar á gróðurfari.Rannsóknin sýndi að stærstu breytingar á skógarþekju áttu sér stað á árunum 2011-2019 þegar skógarþekja beggja svæðanna nánast tvöfaldaðist. Niðurstöðurnar benda til að bæði við Merkihvolsskóg og Stóra-Klofa átti áburðadreifing stóran þátt í að mynda heppileg skilyrði fyrir útbreiðslu birkiskóga og seinna meir hafi lúpína mögulega aukið vöxt eldri birkiplantna á svæðinu. Gögn frá nálægum veðurstöðvum sýna að frá 1960-2020 hækkaði meðalhiti frá júní til ágúst um tæpar 2°C að meðaltali, sem væntanlega hefur bætt vaxtarskilyrði birkis.