Takmarkanir atvinnufrelsis í ráðningarsamningum : hve langt mega takmarkandi ákvæði ráðningarsamninga ganga í skerðingu atvinnufrelsis?

Abstract

Ritgerð þessi er skrifuð á sviði vinnuréttar og aðalmarkmið hennar er að rannsaka og gera grein fyrir því hve langt takmarkandi ákvæði í ráðningarsamningum megi ganga í skerðingum atvinnufrelsis. Horft er til þess að atvinnufrelsi telst til mikilsverðra mannréttinda og nýtur stjórnarskrárverndar í 75. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944. Engu að síður hafa einkaréttarlegar takmarkanir atvinnufrelsis í ráðningarsamningum verið taldar heimilar enda er í 37. gr. laga um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga nr. 7/1936 gert ráð fyrir lögmæti þeirra. Vikið er að skyldum aðila í ráðningarsamböndum enda eru takmarkandi ákvæði að mörgu leyti framlenging á trúnaðarskyldu starfsmanna. Sérstök áhersla er lögð á skoðun dómaframkvæmdar og til hvaða sjónarmiða dómstólar hafa helst horft til við mat á gildi takmarkandi ákvæða. Helstu niðurstöður leiddu í ljós að notkun takmarkandi ákvæða í ráðningarsamningum hér á landi er nokkur, þá sérstaklega samkeppnisákvæða. Dómstólar hafa víðtækt vald til mats á gildi þeirra, þar sem í núgildandi lögum er ekki fyrir að fara skýrum lagaskilyrðum um gildi þeirra. Rök með og á móti takmarkandi ákvæðum eru margþætt en á síðustu árum hafa komið fram athugasemdir þess efnis að óþarfa notkun þeirra hafi í för með sér skaðleg áhrif á samfélagið í heild sinni. Í samanburði við Danmörku og Noreg þá er núverandi lagarammi óskýr og þá hefur dómstólum að sama skapi verið eftirlátið mun víðtækara mat á takmarkandi ákvæðum hérlendis. Að mati höfundar væri álitlegt ef löggjafinn myndi endurskoða núverandi lagaramma með það að markmiði að draga úr og skýra beitingu takmarkandi ákvæða.

This thesis is written in the field of employment law and its main purpose is to investigate and explain how far restrictive covenants in employment contracts can go in restricting employees´ postemployment mobility and choices. Freedom of employment has been considered as an important human right and enjoys constitutional protection in Art. 75. of the Icelandic Constitution. Nevertheless, restrictive covenants in employment contracts have been considered permissible since Icelandic law provides for their legality. Reference is made to the obligations of parties in employment relationships, as restrictive covenants are in many respects an extension of the employees´ duty of confidentiality. Special emphasis is placed on the examination of case law and what views Icelandic courts have mainly considered when assessing the validity of restrictive covenants. The main conclusion is that the use of restrictive covenants in employment contracts in Iceland is considerable, especially covenants not to compete. Courts in Iceland have extensive powers to assess their validity, as the current law does not provide for clear legal requirements regarding their validity. Arguments for and against restrictive covenants are multifaceted, but in recent years reasoning to the effect that their unnecessary use has a detrimental effect on society have surfaced. In comparison to our neighbouring nations, our current legal framework is ambiguous, and the Icelandic courts have been given too much authority of assessment. In the author´s opinion, it would be reasonable for the legislature to review the current legal framework with the aim to limit and regulate the use of restrictive covenants in employment contracts.