Lögmætisreglan og valdsvið sjálfstæðra kæru- og úrskurðarnefnda með tilliti til stjórnarskrár og áherslu á álit umboðsmanns Alþingis

Abstract

Þessi meistararitgerð fjallar um lögmætisregluna, og valdsvið sjálfstæðra kæru- og úrskurðarnefnda með tilliti til stjórnarskrár lýðveldisins Íslands, og sérstakri áherslu á álit umboðsmanns Alþingis. Árið 2018 framkvæmdi umboðsmaður Alþingis frumkvæðisathugun þar sem hann tók til skoðunar þá afstöðu sjálfstæðra kæru- og úrskurðarnefnda þess efnis að þær teldu sig ekki bærar til að fjalla um og taka afstöðu til stjórnskipulegs gildis laga. Jafnframt tók umboðsmaður í frumkvæðisathuguninni til skoðunar hvort stjórnvöldum væri það heimilt að láta hjá líða að framkvæma lög sem Alþingi hefur sett með stjórnskipulegum hætti, og byggja úrlausn mála á því að lög brjóti í bága við stjórnarskrána. Í þessari ritgerð rannsakar höfundur álit umboðsmanns sem vörðuðu lögmætisregluna frá árinu 1993 til ársloka 2018, með það markmið að varpa ljósi á hversu oft umboðsmaður taldi ákvarðanir stjórnvalds hafa verið í samræmi við lög, og hversu oft ekki. Jafnframt verður frumkvæðisathugun umboðsmanns frá árinu 2018 greind, og reifaðir verða úrskurðir þeirra nefnda sem hann nefnir þar í dæmaskyni, þar sem aðilar máls byggðu á því að ákvörðun stjórnvalds hefði ekki verið í samræmi við lög. Til samanburðar verða skoðaðir úrskurðir tveggja annarra sjálfstæðra kæru- og úrskurðarnefnda, en höfundur valdi þær nefndir af handahófi. Markmiði samanburðar verður, að sjá hvort svipuð afstaða um valdsvið nefndanna hafi komið fram hjá öðrum en þeim nefndum sem umboðsmaður nefndi í frumkvæðisathugun sinni. Þá koma til skoðunar úrskurðir þeirra nefnda sem eru til umfjöllunar í ritgerðinni, sem úrskurðað hefur verið í eftir árslok 2018. Markmið þess er að varpa ljósi á hvort úrskurðir nefndanna beri með sér að þær hafi tekið hin almennu sjónarmið til skoðunar sem umboðsmaður rekur í frumkvæðisathuguninni.

This master's thesis deals with the rule of legality, and the powers of independent appeals and ruling committees regarding the Constitution of the Republic of Iceland, with special emphasis on the opinion of the Parliamentary Ombudsman. In 2018, the Parliamentary Ombudsman carried out an initiative examination in which he examined the position of independent appeals and ruling committees to the effect that they did not consider themselves competent to discuss and take a position on the constitutional validity of laws. In his own-initiative inquiry, the Ombudsman also examined whether the committees were entitled to refrain from implementing laws passed by Alþingi in a constitutional manner and base the resolution of a case on the fact that the law violates the Constitution. In this thesis the author examines the opinion of the Ombudsman concerning the rule of legality from 1993 to the end of 2018, with the aim of shedding light on how often in these years the Ombudsman considered administrative decisions to have been in accordance with the law, and how often not. The Ombudsman's initiative examination will also be analyzed, and the rulings of the committees he mentions will be examined, as the parties to the case based them on the fact that the decision of the administration had not been in accordance with the law. For comparison, the rulings of two other independent appeals and ruling committees, which were chosen at random, will be examined with the aim of seeing whether a similar position on their competence has emerged. The rulings of the committees under discussion in this thesis, which has been ruled on since the end of 2018, will then be examined. The purpose of that is to shed light on whether the rulings of the committees imply that they have considered the general views that the Ombudsman takes in his own-initiative examination.