"Þegar illska ríkir allt um kring, þá verður sérhver leið til bjargar einnig ill": Um Hamlet og Elektru Sófóklesar

Abstract

Öll forngrísku harmleikjaskáldin sem okkur eru kunn, Æskýlos, Sófókles og Evripídes, skrifuðu frægar tragedíur hefnd Órestesar, sonar konungshjónanna í Míkenu. Líkindin sem greina má með grísku harmleikjunum og Hamlet eftir William Shakespeare verða hér tekin til athugunar en sögurnar hafa marga sameiginlega þræði, bæði hvað varðar stóra drætti og allt niður í minnstu smáatriði. Fyrst verður sagt frá því hvernig fræðimenn hafa rætt um og reynt skýra þessi líkindi í tímans rás. Sumir hafa talið þau stafa af hreinni tilviljun en aðrir hafa léð máls á því að Shakespeare hafi þekkt til grísku verkanna. Einkum eru það karlhetjurnar tvær, Órestes og Hamlet, sem menn hafa beint sjónum sínum að við samanburðinn; systur Órestesar, Elektru, hefur verið minni gaumur gefinn. Síðan verður sérstaklega litið á Hamlet með tilliti til Elektru Sófóklesar. Aðalpersónur verkanna eru um margt líkar, og samanburðurinn ekki síður athyglisverður en samanburðurinn á karlhetjunum tveimur. Skapgerð, orðfæri, aðstæður og afstaða Elektru og Hamlets virðast kallast á. Enn fremur eiga þau í keimlíkum samböndum við foreldra sína, þau hata mæður sínar en upphefja feður sína. Þau þrá að þeim sem myrtu feður þeirra verði refsað en tregðast þó sjálf við að hefna. Leitast verður við að útskýra tiltekin atriði í verki Shakespeares með mögulegum textatengslum við forngrísku verkin en líkindi Hamlets og Elektru geta varpað nýju ljósi á persónuleika hans, samband hans við móður sína og hik hans við að ná fram hefndum á föðurmorðingjanum Kládíusi.