Fræframleiðsla og spírun birkis (Betula pubescens Ehrh.) á Skeiðarársandi

Abstract

Á síðastliðnum árum hefur birki (Betula pubescens Ehrh.) tekið að breiðast út áSkeiðarársandi á Suð-Austurlandi, en rannsóknir á því hófust árið 2004. Talið er aðlandnám birkis á sandinum hafi byrjað um 1980 og sé sjálfsáð með vindbornum fræjumúr norðaustri frá Skaftafellsheiði eða Morsárdal. Fyrri rannsóknir hafa sýnt stigvaxandifræframleiðslu birkisins á sandinum en mjög lélega spírun birkifræs. Markmiðið meðrannsókn minni haustið 2009 var að kanna betur fræframleiðslu og spírunarhæfnibirkistofnsins á Skeiðarársandi og gera samanburð við annars vegar fyrri rannsókn ásandinum og hins vegar við birkistofn við Skaftafellsjökul. Ef spírunarhæfni fræsins varenn léleg var ætlunin að skoða hvað gæti stýrt svo lélegri spírun. Á miðjum ofarlegumSkeiðarársandi voru 25 birkiplöntur sem báru rekla rannsakaðar. Hæð plöntu og mestalengd hennar voru mældar. Þá voru taldir reklar á plöntunni og 10 kvenreklum varsafnað. Til samanburðar við birkistofninn á Skeiðarársandi voru samskonar mælingargerðar á 10 plöntum af svipaðri stærð framan við Skaftafellsjökul. Á rannsóknastofu varfræ í reklum talið, þroski þess metinn og fræ sett í spírunarpróf, bæði með og ánkælimeðferðar til að kanna spírunarkröfur fræsins. Veruleg fræframleiðsla var áSkeiðarársandi haustið 2009 með stórum og fallegum fræjum en spírunarprósentan varhins vegar afar léleg eða aðeins 2,6%. Í Skaftafelli var fræframleiðsla dræm og fræin lítilog illa útlítandi en spírun aftur á móti miklu meiri, 53% (. Hjá þeim fræjum afSkeiðarársandi sem ekki spíruðu var litað fyrir frækíminu með efninu TTC til að kannalífvænleika þeirra en kímplantan virtist vera dauð í langstærstum hluta þeirra. Ekkireyndist marktæk fylgni milli spírunarprósentu og hæðar plöntu svo að það var ekkertsem gaf til kynna að eldri og þroskaðri plöntur væru líklegri til að leggja til nýliðunarstofnsins á sandinum. Þessi mikli munur á milli stofnanna tveggja, á Skeiðarársandi ogSkaftafelli, er afar forvitnilegur..Þó fræframleiðsla sé góð er ekki þar með sagt aðfrægæði fylgi með og gæti það átt við um birkistofninn á Skeiðarársandi að skortur sé áfrjókornum sem veldur lélegum frægæðum. Einnig væri mögulegt að svo mikill munurmilli stofna geti verið fólginn í erfðabreytileika en til að komast að því þyrfti allviðameiri rannsóknir.