Handtökur : eðli, heimildir og tímamark handtöku

Abstract

Efni þessarar ritgerðar eru handtökur og er markmið þríþætt. Í fyrsta lagi er leitað svara við því hvað handtöku eru, þ.e. hvert eðli og inntak handtöku er. Í öðru lagi eru handtökuheimildir lögreglu skýrðar. Útlistað er í hvaða tilvikum og hvaða skilyrði þarf að uppfylla til að framkvæma handtöku. Í þriðja lagi er litið til þess hvenær einstaklingar teljast handteknir. Í því samhengi verður dómaframkvæmd borin saman við skrif og skoðanir fræðimanna. Leitað er sérstaklega svara við því hvort upp geti komið aðstæður þar sem ekki er hafið yfir vafa hvort einstaklingur ser handtekinn eða ekki.Handtökur eru grundvallarbreyting á réttarstöðu einstaklings. Við handtöku er einstaklingur sviptur stjórnarskrárvörðu persónufrelsi sínu, en frá sama tímamarki nýtur viðkomandi réttarstöðu handtekins, og eftir atvikum réttarstöðu sakbornings. Handtökuheimildir eru aðallega veittar til handa lögreglu, oftar en ekki í tengslum við rannsókn sakamáls þegar einstaklingur er grunaður um refsiverða háttsemi. Handtökuheimildir eru í lögum um meðferð sakamála en einnig lögreglulögum ef handtaka tengist ekki rannsókn sakamáls. Handtöku verður að vera hægt að heimfæra undir lögbundna handtökuheimild ásamt því að rökstuddur grunur þarf að vera að baki handtöku. Þá verður handtaka alltaf að vera talin nauðsynleg. Meðal niðurstaðna er að í framkvæmd handtöku virðast geta komið upp tilvik þar sem ekki er hafið yfir skynsamlegan vafa hvort einstaklingur sé í raun handtekinn eða ekki. Dómstólar virðast eftirláta lögreglu umtalsvert svigrúm og telja einstaklinga ekki handtekna fyrr en kemur til líkamlegrar valdbeitingar. Í fræðilegri umfjöllun koma þau sjónarmið fram að þessi skýring sé ótæk og bent á að einstaklingar geti verið sviptir frelsi sínu við fyrra tímamark, þ.e. með skipunum lögreglu sem verður fylgt eftir með valdi. Það er ein meginniðurstaðan að tilefni sé til að skýra tímamark handtöku, t.d. með lagabreytingu sem skilgreinir hvenær lögregla hefur handtekið einstakling.

The subject of this essay is arrests. The main aims of the project are three: First to define arrests, with regards to the nature and content of an arrest. Secondly, to clarify the police‘s warrants to arrest someone and outline in which cases and under what conditions it is permissible to make an arrest. Thirdly, to examine at what point an individual is considered to have been arrested. In that context, judicial practice will be compared with academic research to answer the question if there is ever a doubt whether an individual is considered under arrest or not.An arrest is a fundamental change in the legal status of the person involved. Once a person has been arrested, one is deprived of constitutionally protected personal freedom. From that point on one has the legal status of an arrested person, and occasionally a defendant. Arrest warrants are primarily granted to the police based on the Code of Criminal Procedure and the Police Code.In practice, situations seem to arise where there is doubt whether a person has been arrested or not. Courts seem to recognize considerable space for the police in the execution of an arrest and do not consider individuals under arrest until physical force is used. Scholars consider this explanation unacceptable and point out that individuals can be deprived of their freedom at a previous time point, i.e. with orders from the police that will be followed by force.This suggests a need to clarify the time point of an arrest, e.g. with an article of law that defines when the police have arrested a person.