Vinnumansal og annars konar hagnýting á vinnumarkaði : er tilefni til breytinga á almennum hegningarlögum?

Abstract

Meginefni ritgerðar þessarar er vinnumansal og annars konar brotastarfsemi á íslenskum vinnumarkaði sem felst í hagnýtingu einstaklinga til vinnu. Leitað er svara við því hvort breytinga sé þörf á íslenskri löggjöf svo betur sé unnt að sporna gegn alvarlegri hagnýtingu einstaklinga á vinnumarkaði. Í því skyni er ítarlega fjallað um inntak og skilyrði beitingar mansalsákvæðis 1. mgr. 227. gr. a almennra hegningarlaga nr. 19/1940 og hvernig vinnumansal fellur að ákvæðinu. Jafnframt er dómaframkvæmd íslenskra dómstóla er ákvæði 1. mgr. 227. gr. a. almennra hegningarlaga varðar rakin. Þá er fjallað um ákvæði íslenskra laga er kveða á um einhvers konar viðurlög eða refsingar við brotum á vinnumarkaði, en flest eiga þau það sameiginlega markmið að sporna gegn félagslegum undirboðum og hagnýtingu einstaklinga til vinnu. Sérstaklega er vikið að nýlegum breytingum á refsilöggjöf Norðurlandanna, en þar hafa ný ákvæði verið lögfest í hegningarlög í því skyni að auka vernd þeirra sem alvarlega eru hagnýttir til vinnu. Helstu niðurstöður ritgerðar þessarar eru að tilefni kunni að vera til breytinga á íslenskri löggjöf í því skyni að betur sporna gegn alvarlegri hagnýtingu einstaklinga til vinnu. Rannsókn og saksókn vinnumansalsmála á Íslandi er ýmsum vandkvæðum bundin, þar sem skilyrði mansalsákvæðis 1. mgr. 227. gr. a almennra hegningarlaga eru einkar flókin og sönnunarkröfur þungar. Þannig kann oft að vera óljóst hvort háttsemi falli að verknaðarlýsingu 1. mgr. 227. gr. a. almennra hegningarlaga. Þá er algengt að ekki takist að færa sönnur á að skilyrði ákvæðisins séu uppfyllt. Í slíkum tilvikum geta þó önnur ákvæði laga er kveða á um refsingu eða viðurlög við brotum á vinnumarkaði mögulega komið til álita. Aftur á móti eru slík viðurlög og refsingar fremur væg og e.t.v. ekki til þess fallin að sporna gegn alvarlegri hagnýtingu einstaklinga til vinnu með skilvirkum hætti. Í ljósi alls framangreinds telur höfundur að tilefni sé til breytinga á almennum hegningarlögum í því skyni að betur tryggja að þeir sem alvarlega hagnýta einstaklinga til vinnu og sniðganga réttindi þeirra samkvæmt lögum og kjarasamningum verði gerð viðeigandi refsing í samræmi við alvarleika slíkra brota. Leggur höfundur fram tillögu að slíkri breytingu, en fyrirmynd hennar er sótt til nýlegs ákvæðis sænsku hegningarlaganna.

The main topic of this thesis is human trafficking for the purpose of labour exploitation and other offences according to Icelandic law that involve the exploitation of workers. The object of the thesis is to examine whether there is a need for amendments to Icelandic law in order to better prevent serious exploitation of workers. For that purpose the content and conditions of paragraph 1 of Article 227 a of the Icelandic Penal Code No. 19/1940, which criminalizes human trafficking, are discussed in detail. Icelandic judgements regarding the Article are also examined. Furthermore, provisions in Icelandic law that entail some form of sanctions or punishment for labour market violations and have the common objective of preventing the exploitation of workers on the Icelandic labour market, are examined. Recent amendments to the penal legislation in the Nordic countries are discussed, where new provisions have been enacted to increase the protection for individuals who are exploited on the labour market. The main findings of the thesis indicate a need for changes to Icelandic legislation in order to better combat serious exploitation of individuals on the labour market. Investigation and prosecution of human trafficking cases for the purpose of labour exploitation are faced with various difficulties, as the conditions of paragraph 1 of Article 227 a of the Icelandic Penal Code are quite complex and the burden of proof is heavy. Thus, it can often be unclear whether conduct falls within the scope of the provision, and whether the conditions of the provisions have been met. In such cases, other provisions in Icelandic law that provide for some form of sanctions or punishments for labour market violations may come into play. However, such sanctions and punishments are relatively mild and may not effectively prevent serious exploitation of workers. In light of all the above, the author is of the opinion that amendments are necessary to the Icelandic Penal Code to better ensure that those who seriously exploit workers and violate their rights according to Icelandic laws and collective agreements are appropriately punished in accordance with the seriousness of their offences. The author proposes such amendments, drawing inspiration from a newly enacted provision in the Swedish Penal Code.