Eftirlit Alþingis með framkvæmdarvaldinu. Hvert er hlutverk rannsóknarnefndar í þingeftirlitinu?

Abstract

Hlutverk Alþingis eru fjölþætt. Í fyrsta lagi er Alþingi einn af handhöfum löggjafarvaldsins. Í öðru lagi fer það með fjárstjórnarvald. Í þriðja lagi ræður það skipun ríkisstjórnar og í fjórða lagi sér það um eftirlit með framkvæmdarvaldinu. Í þessari ritgerð verður áherslan lögð á eftirlitshlutverk Alþingis með framkvæmdarvaldinu. Í eftirlitshlutverkinu felst að veita framkvæmdarvaldinu aðhald, og beinist eftirlitið aðallega að þeim ráðherrum sem sitja í ríkisstjórn Íslands hverju sinni. Í krafti þess getur Alþingi beint fyrirspurnum að ráðherra, sem geta verið bæði munnlegar eða skriflegar, undirbúnar eða óundirbúnar. Ráðherra ber að eigin frumkvæði að veita Alþingi skýrslur og einnig getur Alþingi lagt fram beiðni um að fá skýrslunar. Eitt af þeim úrræðum sem Alþingi hefur til að sinna umræddu eftirlitshlutverki sínu er að skipa rannsóknarnefndir til þess að rannsaka mál er varðar almenning og er það meginviðfangsefni þessarar ritgerðar. Í 2. kafla ritgerðarinnar verður fjallað með almennum hætti um eftirlit Alþingis með framkvæmdarvaldinu. Fjallað verður um markmið þingeftirlits og hvert hlutverk þess er gagnvart framkvæmdarvaldinu. Einnig verður fjallað um lagagrundvöll þingeftirlits og áhrif þess á þingeftirlitið. Annars vegar verða skoðuð ákvæði um þingeftirlit í stjórnarskrá lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og hins vegar í lögum um þingsköp Alþingis nr. 55/1991.Í 3. kafla ritgerðarinnar verður almenn umfjöllun um þær fastanefndir sem skipaðar eru af Alþingi, en þær spila stórt hlutverk í þingeftirlitinu. Sérstaklega verður fjallað um stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd Alþingis, en hún er fremur nýleg nefnd og er hennar helsta hlutverk að hafa eftirlit með framkvæmdarvaldinu. Skoðað verður hvert hlutverk hennar er og hvaða eftirlitsstörfum hún gegnir.Í 4. kafla ritgerðarinnar verður fjallað um meginviðfangsefni þessarar ritgerðar, þ.e. rannsóknarnefndir. Í 39. gr. stjskr. er ákvæði sem lýtur að skipun rannsóknarnefnda, en það ákvæði er fremur þröngt afmarkað. Í kaflanum verður því fjallað um ákvæði 39. gr. stjskr., hvernig stuðst er við ákvæðið, hvort það séu eingöngu þingmenn sem eiga sæti í slíkum nefndum eða hvort utanþingsmenn geta átt sæti og hvort ákvæðið hafi enn þýðingu. Þá verða lög um rannsóknarnefndir, nr. 68/2011, gerð skil. Farið verður út í hver sé tilgangur þeirra laga, hvort verkefni rannsóknarnefnda sæti einhverjum takmörkunum, og síðast en ekki síst hvað leiðir til skipunar rannsóknarnefndar.