Breytingar á stærð Norðurdalslóns og hegðun jökulhlaupa: Þróun jökulstíflaðs lóns við austurjaðar Skeiðarárjökuls

Abstract

Frá Skeiðarárjökli austanverðum um 12 km frá jökulsporðinum gengur inn lítill skriðjökull, 3 km2 að stærð sem lokar af dal að nafni Norðurdalur. Í honum og þar í grennd er þyrping lítilla jökulstíflaðra lóna sem tengjast undir jökli og því hér eftir nefnd einu nafni, Norðurdalslón. Lónið tæmist árlega í jökulhlaupum, oftast undir lok sumars og kemur undan jöklinum í Gígjukvísl. Söguleg kort, hæðarlíkön og gervihnattamyndir voru notaðar til að meta þróun lónsins og fór úrvinnsla gagnanna að mestu leyti fram í QGIS og Jupyter Notebook. Vatnshæðargögn Norðurdalslóns voru sótt frá fjarkönnunargögnum fyrir tímabilið 2012 til 2023 til að meta hversu hratt lónið fyllist milli hlaupa og hvenær það tæmist. Hámarksvatnshæð lónsins var metin í 530 m.y.s en botninn liggur í 460 m.y.s. sem gerir mestu dýpt lónsins um 70 m. Lónið er 2.6 km2 að stærð og er rúmmál þess um 83.3 ×106 m3 . Niðurstöður benda til þess að ∼ 75% af hámarksvatnshæð lónsins fyllist að mestu leyti yfir haust- og vetrarmánuði. Þar af leiðandi er hægt að draga þá ályktun að vatnið renni á affalli fram að hlaupi, sem er oftast í lok júlí og byrjun ágúst. Til að meta hlauptíma Norðurdalslóns voru fjarkönnunargögn borin saman við mælda vatnshæð í Gígjukvísl og kom í ljós að meðallengd hlaupanna er á bilinu 6 til 15 dagar. Með rúmmáli lónsins má áætla að meðalrennsli hlaupsins sé frá 65 til 160 m3/s. Vatnasvið Norðurdalslóns er 22 km2 og benda vatnshæðargögn ásamt veðurfarsgögnum til þess að úrkomuatburðir geta valdið nógu mikilli hækkun í lóninu á skömmum tíma og verið kveikja að jökulhlaupi þaðan, líkt og gerðist í hlaupinu þaðan árið 2017.

East of Skeiðarárjökull, around 12 km from the glacier terminal, a small outlet glacier with an area of approximately 3 km2 dams a valley called Norðurdalur. In the landscapes in and around the valley, a few ice-dammed lakes formed throughout the last century. Now they are connected under the glacier and therefore are called together, Norðurdalslón. The lake empties annually in jökulhlaups, often at the end of summer, where the water flows under the glacier and into Gígjukvísl. Historical maps, DEMs and satellite images were used in the data processing and calculations were made in QGIS and Jupyter Notebook. The development of Norðurdalslóns area and volume were calculated and compared to the water level gauge in Gígjukvísl.The water levels for Norðurdalslón were retrieved from satellite data and DEMs from 2012 to 2023 to estimate the rate of the filling of the lake between jökulhlaups and when it empties. The maximum water level of the lake is at 530 m.a.s.l. and the bottom is at 460 m.a.s.l., so the maximum depth is around 70 m. The area of Norðurdalslón is 2.6 km2 and its volume is around 83.3 ×106 m3 . Before summer, ∼ 75% of the maximum water level is reached which implies that the lake drains over a col until it fully drains in jökulhlaup around the end of July and beginning of August. The volume of the water that drains annually was compared to the water level measured in Gígjukvísl to estimate the timing and duration of the jökulhlaups. The duration of jökulhlaups from Norðurdalslón is approximately 6 to 15 days, with the average discharge being around 65 to 160 m3/s. The watershed for Norðurdalslón is close to 22 km2 and heavy rainfall can affect the water level in the lake which could trigger jökulhlaup, as occurred in 2017.