Sjálfstæði dómstóla - skipun dómara

Abstract

Dómstólar eru einn af þremur handhöfum ríkisvalds. Sú skipan kallast þrígreining ríkisvalds og birtist í 2. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 (hér eftir stjskr.). Í því felst að hver handhafanna þriggja verður að halda sig innan þeirra marka sem honum eru sett. Íslands telst til ríkja þar sem meginreglur lýðræðis, réttarríkis og sjálfstæðis dómsvalds eru hafðar í heiðri. Í hugmyndinni um réttarríkið felast aðallega kröfur til þess hvernig lögin eigi að vera að forminu til. Þau eiga að vera skiljanleg, birt, framvirk o.fl. en jafnvel þótt lögin uppfylli þau skilyrði verður tilgangi þeirra ekki náð séu dómstólar ekki sjálfstæðir. Þess vegna hefur verið litið svo á að kröfur um sjálfstæði dómstóla séu nátengdar hugmyndinni um réttarríkið. Í þessari ritgerð er fjallað um sjálfstæði dómstóla og mikilvægi þess að dómstólar séu sjálfstæðir og sérstök áhersla lögð á skipun dómara. Fjallað er um hvað felist í sjálfstæði dómstólanna, þau ákvæði stjórnarskrár er fjalla um dómsvaldið og þá vernd sem þau veita í þessum efnum. Þá er gerður samanburður á dómstólaköflum íslensku, dönsku og norsku stjórnarskrárinnar. Raktar eru ýmsar hugmyndir um breytingar á dómstólakafla stjórnarskrárinnar. Einnig er farið vel yfir þær reglur sem um skipun dómara gilda og hvernig þær hafa þróast, auk þess sem farið er yfir dómaframkvæmd að þessu leyti. Þá er vikið að gagnrýni á núverandi fyrirkomulag og tillögur til breytinga. Í lokin er reynt að komast að niðurstöðu um það hvort sjálfstæði dómstóla sé nægilega tryggt með gildandi fyrirkomulagi og hvort ástæða sé til að stjórnarskrárbinda aðferðina við skipun dómara.