Between Iron and Ritual: The Interplay of Vendel Helmets, Rites of Passage, and Horned Figure Motifs

Abstract

The purpose of this thesis is to explore the possibility of ritual practices performed by adolescent males in the Vendel Period (540-790 A.D.), a part of the greater Germanic Iron Age (400-800 A.D.), and the predecessor to the so-called “Viking-Age” (793-1066 A.D.). The literary evidence for such initiation practices is scarce; with few references made in far later sources; the abundance of evidence may be found in archaeological finds from the period, notably in the Vendel Period and Anglo-Saxon helmets recovered from Sweden and England. These helmets, notably the Sutton Hoo helmet and the Valsgärde helmets of Uppland Sweden, are unique in both having similar ornamentation, notably bearing the depiction of individuals wielding spears and donning horned headdresses. These “spear dancers” appear not only on the helmets but on other finds as well, and their archaeological distribution is not isolated to the British Isles and Sweden but are found throughout Europe. This thesis contends that these horned figures are most likely young initiates undergoing a rite of passage into the folds of both warriorhood and manhood. These youths most likely were vying for acceptance by their community and their chieftain, to whom these new warriors would become his retinue. Upon undergoing a ritual, suspected by this thesis to have included some form of mock combat against a costumed foe, these boys would begin to form “Männerbünde,” a confederacy of youths undergoing initiation into a war cult that would be sworn to their patron god and their chieftain. This thesis puts forth that the ritual in question was cultic in nature and was overseen by the chieftain himself. By analyzing the archaeological reports and modern analysis of the helmets in Valsgärde, and comparing their similarities to the Sutton Hoo helmet, this thesis seeks to show that these helmets served a secondary, ceremonial function that when worn, would make the Chieftain assume the role of their cultic patron, most likely the god Óðinn. The “horns” in question also bring up multiple theories; this thesis will address the possibility of such headdresses existing either in a literal sense or as some sort of visual metaphor. The horned figures themselves have been a topic of uncertainty and remain elusive in exact definition by academics, though many have offered up viable hypotheses as to what they could be. This thesis attempts to offer another interpretation, connecting the horned figures to the items they were found on, and attempting to pull together a possible reconstruction of a ritual that might have taken place in both England and Sweden, and possibly elsewhere in Europe.

Tilgangur þessarar ritgerðar er að kanna möguleikann á helgisiðaiðkun ungra karla á Vendeltímabilinu (540-790 e.Kr.), sem er hluti af hinni germönsku járnöld (400-800 e.Kr.), og forveri hinna svokölluðu „víkingatíma“(793-1066 e.Kr.). Bókmenntalegar sannanir fyrir slíkum vígsluaðferðum eru af skornum skammti, í örfáum heimildum sem eru mikið yngri. Aftur á móti má finna magn sönnunargagna í fornleifafundum frá tímabilinu, einkum á Vendeltímabilinu og engilsaxneskum hjálmum sem fundust í Svíþjóð og Englandi. Þessir hjálmar, einkum Sutton Hoo hjálmurinn og Valsgärde hjálmarnir í Uppland Svíþjóð, eru einstakir að því leyti að þeir eru með svipað skraut, sérílagi með myndum af einstaklingum sem beita spjótum og klæðast hyrndum höfuðfatnaði. Þessir „spjótdansarar“ birtast ekki aðeins á hjálmunum heldur einnig á öðrum fundum og fornleifafræðileg dreifing þeirra er ekki einangruð við Bretlandseyjar og Svíþjóð heldur finnast þeir um alla Evrópu. Í þessari ritgerð er því haldið fram að þessar hyrndu persónur séu líklegast ungir einstaklingar að gangast undir helgisiði til að vígjast inn í flokk bæði stríðs og karlmanna. Líklega voru þessir unglingar að berjast um viðurkenningu samfélags síns og höfðingjans, sem þessir nýju stríðsmenn myndu gerast fylgdarmenn hjá. Þegar þeir gangast undir helgisiði, sem grunur leikur á að í þessari ritgerð hafi falið í sér einhvers konar gervibardaga gegn búningaklæddum óvini, byrjuðu þessir unglingar að mynda „Männerbünde“, samtök ungmenna sem gangast undir vígslu og bindast þannig verndarguði þeirra og höfðingja þeirra. Í þessari ritgerð kemur fram að umræddir helgisiðir hafi haft einkenni sértrúarsafnaðar og hafi höfðinginn sjálfur stýrt honum. Með því að greina fornleifaskýrslur og með nútíma vísindalegri greiningu á hjálmunum í Valsgärde, auk samanburðar þeirra við Sutton Hoo hjálminn, leitast þessi ritgerð við að sýna fram á að þessir hjálmar þjónuðu einnig trúarlegu hlutverki, og að við notkun þeirra tók höfðinginn að sér hlutverk trúarlegs verndara þeirra, líklegast í tengslum við Óðinsdýrkun. „Hornunum“ sem um ræðir fylgja líka margar kenningar. Þessi ritgerð mun fjalla um möguleikann á því að slíkt höfuðfat sé til annaðhvort í bókstaflegri merkingu eða sem einhverskonar sjónræn myndlíking. Hinar hyrndu fígúrur sjálfar hafa verið óvissuefni og hafa enn ekki hlotið nákvæma skilgreiningu fræðimanna, þó að margir hafi lagt fram raunhæfar tilgátur um hvað þær gætu verið. Í þessari ritgerð er reynt að bjóða upp á aðra túlkun, með því að tengja þær við gripina sem þær fundust á og reyna að draga saman mögulega endurgerð trúarsiða sem gætu hafa tíðkast bæði í Englandi og Svíþjóð, og hugsanlega víðar í Evrópu.