„Eitt mál og einar bókmentir“. Bókmenntakanónan og kennslubækur í íslenskri bókmenntasögu

Abstract

Í þessari ritgerð er saga bókmenntakennslu á framhaldsskólastigi á Íslandi á 20. öld könnuð. Íslenzk lestrarbók 1400–1900 eftir Sigurð Nordal sem kom fyrst út árið 1924 verður skoðuð og borin saman við tvær kennslubækur frá tíunda áratugnum, Orð af orði (1990) og Bók af bók (1993) eftir Silju Aðalsteinsdóttur. Bækurnar eru settar í samhengi við kenningar um bókmenntakanónu og -sögu, greindar með tilliti til þess hvaða bókmenntatexta þær innihalda og hvernig hliðartexti (fr. paratexte) hefur áhrif á viðtökur. Markmið rannsóknarinnar er að athuga hvaða þekkingu, gildum og hugmyndafræði um mál, bókmenntir og þjóðerni kennslubækurnar miðla, hvert viðhorf bókanna og höfunda þeirra er til nemenda, og hvað einkennir kennslufræði bókanna. Kveikjan að verkefninu er rannsóknarverkefnið „Saga kennslubóka í íslensku“ sem Jón Yngvi Jóhannsson hefur yfirumsjón með. Helstu niðurstöður eru í fyrsta lagi að kennslubækurnar miðla þjóðernislegum hugmyndum um mál, bókmenntir og þjóðerni í ólíkum mæli. Varðveisla menningararfsins er rauður þráður í bókunum og hugmyndin um íslenska tungu sem undirstöðu sjálfsmyndar þjóðarinnar er undirliggjandi í hliðartextum þeirra, en sú áhersla hefur ólíkar birtingarmyndir. Hefðarveldi íslenskra bókmennta birtist skýrt í öllum bókunum en í þeim nýrri er fjallað um mun fleiri höfunda, til að mynda konur, og lögð rík áhersla á að benda á ólík sjónarhorn við lestur þeirra. Í öðru lagi er viðhorf bókanna og höfunda þeirra til nemenda gjörólíkt þar sem nýrri bækurnar; Orð af orði og Bók af bók, einkennast af mun nemendamiðaðri nálgun en Íslenzk lestrarbók 1400–1900.