Volunteerism and emergency management in Iceland : examining the role of place attachment and local engagement in search and rescue and disaster relief organizations

Abstract

Vegna jarðfræðilegra, landslagslegra og landfræðilegra aðstæðna er Ísland útsett fyrir margvíslegum náttúruvá. Þótt tegundir og tíðni þessara váa séu mismunandi eftir landshlutum hafa þær mótað íslenskt samfélag allt frá landnámi. Á Íslandi er rík hefð fyrir sjálfboðastarfi í neyðarsamtökum á borð við Slysavarnafélagið Landsbjörg (ICE-SAR) ogRauða krossinn, sem gegna lykilhlutverki í viðbragðsaðgerðum, einkum á dreifbýlum og afskekktum svæðum þar sem heimamenn eru oft fyrstu viðbragðsaðilar. Í ljósi loftslagsbreytinga af mannavöldum og vaxandi náttúruváar er brýn þörf á að huga að félagslegum þáttum áhættu og seiglu. Rannsóknin byggir á landskönnun sem framkvæmd var árin 2023/2024 um meðvitund um loftslagsbreytingar, áhættuskynjun og staðartengsl. Markmið hennar er að greina hvatir að baki sjálfboðastarfi í íslenskum neyðarsamtökum, meta hlutverk staðartengsla í samfélagslegri þátttöku og benda á tækifæri til að bæta skipulag almannavarna og neyðarstjórnunar á Íslandi. Jafnframt er fjallað um „þvingað sjálfboðastarf“ meðal svarenda. Niðurstöður sýna að hvatir sjálfboðaliða á Íslandi eru margvíslegar og fela m.a. í sér að vilja hjálpa öðrum, stuðla að samfélaginu, afla sér hagnýtra færni eða taka þátt í útivist með samstilltu fólki. Marktækur munur kom fram milli lýðfræðihópa, milli dreifbýlis og þéttbýlis, og eftir mismunandi váhrifum svæða. Þátttakendur lögðu jafnframt áherslu á þörfina fyrir betri samhæfingu milli neyðarsamtaka og stjórnvalda, aukin samskipti, styrkari innviði og meira stuðning frá opinberum aðilum við sjálfboðaliðamiðuð neyðarsamtök.Rannsóknin leggur fram tillögur að úrbótum í almannavörnum og leiðum til að efla seiglu samfélaga á Íslandi. Þær niðurstöður geta einnig nýst á öðrum norðurslóðum sem standa frammi fyrir vaxandi áhættu vegna loftslagsbreytinga.

Due to its geology, topography, and location in the North Atlantic, Iceland is exposed to a wide range of natural hazards. While the types and frequency of these hazards vary regionally, they have profoundly shaped Icelandic society since its early settlement. Iceland has a strong tradition of volunteering in emergency organizations, such as ICE-SAR and the Red Cross, which play a crucial role in emergency response, especially in rural and remote areas where local volunteers often act as first responders. In light of anthropogenic climate change and increasing natural hazard risks, there is an urgent need to address the social dimensions of risk and resilience. This study draws on a 2023/2024 nationwide survey on climate change awareness, risk perception, and place attachment. The research aims to identify motivations behind volunteering in Icelandic emergency organizations, to assess the role of place attachment in local community engagement, and to identify opportunities for improving local emergency management structures in Iceland. It also touches on ‘forced’ volunteerism among survey participants. The findings indicate that key motivations of volunteers in Iceland are many-sided, and include aspects like helping others, or contributing to the community, but also acquiring practical skills, or engaging in outdoor activities with like-minded people. Notable differences emerged across demographic groups, rural and urban areas, and regions with varying hazard exposure. Respondents also emphasised the need for better coordination between emergency organizations and authorities, improved communication, stronger infrastructure, and more support from state institutions for volunteer-based emergency organizations. This research provides recommendations for enhancing emergency management and increasing community resilience in Iceland, which can be applied to other Arctic regions facing growing climate-related risks.