Meginreglan um opinbera málsmeðferð

Abstract

Meginreglan um opinbera málsmeðferð er ein af þeim grundvallarreglum sem gilda um meðferð mála fyrir dómi, sbr. 70. gr. stjórnarskrárinnar og 1. mgr. 6. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu (MSE). Nánari útfærslu á reglunni er að finna í 1. mgr. 8. gr. laga um meðferð einkamála nr. 91/1991 (eml.) og 1. mgr. 10. gr. laga um meðferð sakamála nr. 88/2008 (sml.). Meginreglan er sú að þinghöld skulu háð í heyranda hljóði, en í því felst annars vegar að almenningur skuli eiga greiðan aðgang að réttarhöldum og hins vegar skal dómur kveðinn upp í heyranda hljóði. Þá hefur almennt verið talið að rétti til opinberrar málsmeðferðar fylgi einnig réttur til munnlegrar málsmeðferðar, því ef málflutningur væri skriflegur hefðu þeir sem viðstaddir eru þinghöldin takmarkað gagn af viðveru sinni þar. Þegar til álita kemur að loka þinghöldum myndast oft togstreita á milli tveggja grundvallarréttinda, annars vegar tjáningarfrelsis almennings og fjölmiðla og hins vegar friðhelgi einkalífs málsaðila, og annarra sem tengjast dómsmáli. Þessi réttindi eru tryggð í stjórnarskrám allra lýðræðisríkja sem og í mannréttindasáttmálum, og standa þar jöfnum fæti. Það veltur því á mati dómara hverju sinni hvor rétturinn verður talinn vega þyngra. Í 1. mgr. 8. gr. eml. og 1. mgr. 10. gr. sml. eru taldar upp í nokkrum töluliðum þær aðstæður sem geta réttlætt það að þinghöld fari fram fyrir luktum dyrum, sem eru að nokkru leyti sambærilegar þeim undantekningum sem taldar eru upp í 1. mgr. 6. gr. MSE. Samkvæmt síðastgreindu ákvæði má banna fréttamönnum og almenningi aðgang að réttarhöldum að öllu eða nokkru af siðgæðisástæðum eða með tilliti til allsherjarreglu eða þjóðaröryggis í lýðfrjálsu landi eða vegna hagsmuna ungmenna eða verndar einkalífs málsaðila eða, að svo miklu leyti sem dómstóllinn telur brýna nauðsyn bera til, í sérstökum tilvikum þar sem opinber frásögn mundi torvelda framgang réttvísinnar.Þegar undantekning er gerð á meginreglunni um opinbera málsmeðferð hér á landi er yfirleitt verið að gæta að hagsmunum aðila máls og annarra sem tengjast dómsmáli. Þó er einnig mögulegt að loka þinghaldi vegna hagsmuna almennings eða öryggis ríkisins, af velsæmisástæðum, til að halda uppi þingfriði, á meðan mál er á rannsóknarstigi og hætta þykir á sakarspjöllum ef þing er háð fyrir opnum dyrum og einnig á meðan vitni gefur skýrslu án þess að það þurfi að skýra frá nafni sínu í heyranda hljóði, sbr. 1. mgr. 8. gr. eml. og 1. mgr. 10. gr. sml.